درصورتی که چه مقصود اساسی بنای مسجد، ساخت‌و‌ساز جای خاصی برای عبادت و سر نیاز با آفریدگار متعال میباشد و انگیزه نامگذاری آن به مسجد، از آن روست که رده سجده و تواضع در پیشگاه معبود متعال میباشد؛ ولی نباید از جنبه های دیگر مسجد غافل شوید.
با نگاهی زود گذر به تاریخ صدر اسلام و بعداز آن، درمی یابیم که مسجد از استارت پیدایش تا به امروز تحت عنوان راس مهمی برای اعمال رسالت فرستاده آفریدگار(ص)،مسجد النبی کوهسنگی مشهد منشأ تحولات و سرویس ها، و پایگاهی برای ابلاغ پیامهای الهی به شمار می رفته میباشد. فعلا نیز مساجد در قضیه های متفاوت دارنده فعالیتهای کلان است و هر قدر این فعالیتها و کارکردها از تنوع بیش تری بهره مند باشد به طبعً از جذابیت و اقبال بیش تری منتفع گردیده و گزینه استقبالآدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد کلان تری از سوی همه قشرها جامعه، به ویژه قشر جوان قرار خواهد گرفت که نتیجة آن ارتقاء اعتقادات مذهبی و آیین باوری در سطح جامعه میباشد.
گرچه پرداختن به کل کارکردهای مسجد از صدر اسلام تا به امروز در‌این نوشتار نمی گنجد؛ البته معرفی بعضی از کارکردهایی که هم دررزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد حال حاضر در اکثری از مساجد قابل انجام میباشد، خالی از منفعت نخواهد بود:
1. آموزشی
روزگاری مسجد، یگانه مقر اصلی آموزشی در کشورهای اسلامی بوده میباشد. متأسفانه موضوع یادگرفتن در مساجد نادر رنگ گردیده و مطلوب میباشد شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد با طراحی برنامه و متناسب با تجهیزات جانور و به کار گیری از کارشناسان، اپ هایی از قبیل: فراگیری احکام و قرآن، مخصوصا برای بانوان و نوجوان ها و جواب به سؤالات و... برگزار خواهد شد.
رده جلسات علمی و آموزشی در مسجد از لحاظ فرستاده اکرم(ص) به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا میباشد؛ چنانکه در ماجرا میباشد که روزی فرستاده آفریدگار(ص) به مسجد وارد شدند. در مسجد، دو مجلس غیروابسته برپا بود. گروهی در حالا تعلیم و فراگرفتن علم بودند و جمعی نیز به دعا و رمز و نیاز با آفریدگار سرگرم. رسول(ص) فرمود: هر دو دسته به سوی خیر و خوبی قدم برمی دارا‌هستند؛ مجموعه ای خداوند را می‌خوانند و گروهی نیز میاموزند و نادانان را یاد دادن می‌دهند؛ اما این تیم (آموختن و تعلم) شغل برتری اجرا میدهد. اینجانب نیز به خواسته فراگیری دادن عموم مبعوث گردیده ام. آن گاه فرستاده(ص) دربین گروهی که درگیر فراگیری بودند، جلسه.[1]
اما اعتنا بدین نکته موردنیاز میباشد که در مسجد هر آموزشی پیشنهاد نمی‌شود؛ چنانکه امام کاظم(ع) میفرماید: پیامبر پروردگار(ص) وارد مسجد شدند و متوجه گردیدند که گروهی دور و اطراف مردی رینگ زده اند، پرسیدند: این مرد چه کسی است؟ گفتند: علامه میباشد. فرمود: علامه چیست؟ گفتند: با خبر ترین عموم نسبت به اصل و نژاد عرب، سرگذشت آن ها، دوران نادانی و اشعار عربی. فرستاده(ص) فرمود: «ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ 9 إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَةٌ آیَةٌ مُحْکَمَةٌ أَوْ فَرِیضَةٌ عَادِلَةٌ أَوْ سُنَّةٌ قَائِمَةٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ؛[2] این دانشی میباشد که کسی که نداند، زیانی برایش ندارد و هر کس فراگیرد، نفعی برایش نبخشد، آن گاه فرستاده خداوند (ص) فرمود: همانا دانش سه چیز میباشد: آیة محکمه (اصول اعتقادی)، فریضة عادله (دانش کردار) و سنت قائمه (مسائل دینی و دیگر علم ها موردنیاز جامعه)، غیر از اینها ادب میباشد.» یعنی فراگرفتنش عالی میباشد؛ اما در صورتی‌که کسی نداند عیبی بر وی وجود ندارد.
2. فرهنگی
بعداز نقش عبادی و آموزشی، نقش فرهنگی میان دیگر نقشها و کارکردهای مسجد، دارنده بیش ترین التفات میباشد. نبی اسلام(ص) اطراف مسجد را تماماً فرهنگی می دانستند، تا جایی که در حضور آن حضرت و با اجازة وی بعضی مسابقات برگزار میشد و حضرت خلال ابراز خرسندی از این فعالیت، با صبر و بردباری بدون نقص از اینگونه مسایلی استقبال می کردند.[3] گرچه امروزه مرکز ها آموزشی و فرهنگی توسعه و گسترش یافته میباشد؛ ولی نباید از این کارکرد اصلی مسجد و بارور نمودن فرهنگی آن غافل شد. برگزاری جلسات شبی با قرآن، مسابقات، کتابخوانی و... به عنوان مثال نرم افزار هایی می باشند که می قدرت با دفاع مسئولین حیطه به انجام درآورد. همینطور حضور امام جماعت مدتی گذشته و بعداز نماز در مسجد برای سوال و جواب، مشورت کردن و... قوانینی ویژه جهت رویش فرهنگی عموم را به وجود می‌آورد.
3. تبلیغی
غرض از تبلیغ، رویش و ارتقاء معرفت فقهی عموم و آشنا کردن آنها برای ادای وظایف فقهی و اسلامی است. با برگشت به سیرة تبلیغی پیامبر آفریدگار(ص) معلوم میشود که وی سه نوع راس تبلیغی داشته اند:
الف. مرکز ها تبلیغاتی موقت:
این مرکزها مرتبط با مجال یا این که مکانهایی میباشد که مسجدی وجود نداشت و حضرت از خانة بعضا اصحاب برای اقامة نماز و تبلیغ آیین استعمال می نمود.
ب. مرکز ها تبلیغاتی سیار:
حیث به پراکندگی قبایل عرب، حضرت بدون چاره بودند شخصاً به اماکن متعدد هجرت کرده و از مجاورت، پیام خود را به عموم آن بخشها برسانند. هم فعلا برخی از روستاها و نیز قبایل عشایری کشورمان از نعمت روضه خوان محرومند و مطلوب میباشد که روحانیونِ در حدود این بخشها با هماهنگی برخی اداره ها یا این که اشخاص متدین، وسیلة نقلیه ای تنظیم و بدین بخش ها طغیان کنند.
ج. مرکزها تبلیغی اساسی و اثبات:
شاید هیچ پایگاهی به اندازة «مساجد» در تبلیغ اسلامی اجرای نقش نکرده باشد؛ از فرصت فرستاده معبود(ص) تا به امروز اذان، نماز، وعظ و خطابه از مهمترین اپ های مساجد بوده و میباشد.
ولی می بایست دقت داشت که در طول کنونی وعظ و سخنرانیهای وقت گیر ضمن اینکه موجب خروج بخش اعظمی اشخاص از مسجد میشود، فیض ای پیرو نخواهد داشت، از اینرو به لحاظ می‌رسد می بایست سخنرانیها مخصوصاً سخنرانیهای هفتگی و دائمی بسیار کوتاه و حتی المقدور به طور سوال و جواب انجام شود.
در سیرة رسول اسلام(ص) میبینیم که آن حضرت برای پرهیز از خستگی شنوندگان صرفا بعضا از ایام ارشاد می فرمود؛ عبدالله بن مسعود می‌گوید: «کَانَ النَّبِیُّ9 یَتَخَوَّلُنَا بِالْمَوْعِظَةِ فِی الْاَیَّامِ کِرَاهَةَ السَّامَةِ عَلَیْنَا[4]؛ نبی معبود(ص) از آن رو که مبادا ما (شنوندگان) خسته و ملول شویم، بعضی از روز ها ما‌را ارشادوراهنمایی می فرمودند.»
همینطور آن حضرت دیگرافراد را نیز به آسوده به دست آوردن در تبلیغ توصیه می نمودند: «یَسِّرُوا وَ لاَ تُعَسِّرُوا وَ بَشِّرُوا وَ لاَ تُنَفِّرُوا؛[5] راحت بگیرید، سختگیر مباشید، بشارت بدهید و عموم را گریزان نسازید.»
تردیدی وجود ندارد که فعالیت تبلیغی در مسجد سرشار از مایه های معنوی و شیخ میباشد. آموزه های الهی افرادی را که اندک موضوع ای برای هدایت دارا‌هستند، عاشق و شیدای اسلام می کند. تحت عنوان مثال: یکی‌از دوستان که جزء مبلغین بسیار غالب اوائل انقلاب میباشد، جوان ها بخش اعظمی را از روش مسجد، جذب حوزة علمیه کرده است که اکثری از آن ها تحت عنوان امام آدینه، مدیریت فرهنگی و حوزوی و... درگیر شغل هستند که تمامی مدیون جذب جوان ها به مسجد میباشد.
در اینجا مورد نیاز میباشد به یک قضیه بسیار اصلی در تبلیغات مسجد اشاره کنیم و آن تبلیغ مکارم خلق و خوی میباشد.
در طی تاریخ کلاسهای ویژة خوی [شخصی، اجتماعی، خانواده و...] در تایم ها تعطیل و فراغت همگانی به وسیله علمای پیشین در مساجد برگزار می گردیده‌است. اکنون نیز اینگونه طرحی در برخی شهرهای گرانقدر همانند: قم، اصفهان و مشهد، بوسیله علما و در بعضا شهرهای خرد خیس با استعمال از اساتید وروحانیون زبده و متخلّق به اخلاق و رفتار که رغبت همگانی عموم به آنها بیش خیس میباشد برگزار و آیتم استقبال قرار گرفته میباشد. مطلوب میباشد اینگونه طرحی متناسب با استقبال عموم ضمنا اپ های مسجد، هفته ای یا این که ماهی یکبار اعمال پذیرد. همینطور ذکر روایات و نکات اخلاقی «یک دقیقه ای» از ائمه هدی7 و زندگانی بزرگان آئین، فی مابین دو نماز مغرب و عشا بسیار مفید و دیدنی است.
4. اجتماعی
شالوده آئین اسلام بر اجتماعی بودن قرار گرفته میباشد تا آدم را از معاش شخصی و عزلت برهاند. به همین جهت میبینیم اسلام عزلت و تنهایی یاور با رمز و نیاز اعتکاف را نیز دربین عده، آن هم در مسجد جامع آیتم توصیه قرار میدهد.
اساساً یک کدام از علل تأکیدات رسول اسلام(ص) و ائمه معصومین: بر حضور در نماز جماعت به طور صفوف فشرده و دارای انسجام، ساخت‌و‌ساز روحیة تعاون فی مابین نمازگزاران و ارتقاء بُعد اجتماعی مسلمانها در کنار ایفا جاری ساختن عبادی آنها میباشد. و این حضور میتواند از داد و فریاد و عنان گسیختگی که جامعه به گذر زمانِ فرصت در گیر آن میشود، خودداری نماید و تشکیل این اجتماعات در جای مقدس مسجد، سبب ساز میگردد تا مؤمنین زیر اعتنا و موعظه عالمان و مبلغان فقاهتی قرار گیرند.[6]
از سوی دیگر، با اکران همبستگی و پیوستگی مسلمانها در مسجد، همدلی و ملازمت و همراهی آن ها تمامی روزه اعلام می شود. همینطور مسجد ادله مهمی برای شناخت با مؤمنین و اگاهی از حالا یکدیگر و امداد در وقت نیاز و دعا در وقت دغدغه یکدیگر است. همینطور مسجد پایگاهی نیرومند در جهت انفاق و خیرات در روش معبود و برطرف کردن نیاز نیازمندان و راس نزاع با ظلم حاکمان جور و انسجام نیرو و تجهیزات به خواسته تداوم مبارزات و محافظت دستاوردها و پیروزیها به شمار می رفته و می رود. امام رضا(ع) میفرماید: «إِنَّمَا جُعِلَتِ الْجَمَاعَةُ لِئَلَّا یَکُونَ الْإِخْلَاصُ وَ التَّوْحِیدُ وَ الْإِسْلَامُ وَ الْعِبَادَةُ لِلَّهِ إِلَّا ظَاهِراً مَکْشُوفاً مَشْهُوداً لِأَنَّ فِی إِظْهَارِهِ حُجَّةً عَلَی أَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ لِلَّهِ وَحْدَهُ وَ لِیَکُونَ الْمُنَافِقُ وَ الْمُسْتَخِفُّ مُؤَدِّیا این کهً لِمَا أَقَرَّ بِهِ یُظْهِرُ الْإِسْلَامَ وَ الْمُرَاقَبَةَ وَ لِیَکُونَ شَهَادَاتُ النَّاسِ بِالْإِسْلَامِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ جَائِزَةً مُمْکِنَةً مَعَ مَا فِیهِ مِنَ الْمُسَاعَدَةِ عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوَی وَ الزَّجْرِ عَنْ کَثِیرٍ مِنْ مَعَاصِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَل؛[7] [نماز] جماعت بدان جهت مقرر گردیده‌است تا اخلاص، توحید، اسلام و پرستش خداوند تمامی ظواهر، آشکار و مشهود باشند؛ چون در آشکار کردن این کارها، حجت خدای یگانه بر اهل خاور و باختر مو جود است. همینطور [به خیال و خاطر آن می بایست احکام اسلام آشکارا عملی شود و بر اعمال آن نگهداری نمایند] تا منافق و سست آیین نیز آنچه را [به گویش] بدان اقرار نموده است، به مکان آورد و اسلام و نگهداری بر آن را اظهار نماید. و برای آنکه سند دادن مردمان به مسلمانی یکدیگر، جایز و ممکن باشد. همینطور استعانت در نیکوکاری و زهد و خودداری از بخش اعظمی از نافرمانیهای خدا عزیز و جلیل [با حضور در نماز جماعت متفحص می گردد].»
براین اساس با اعتنا به‌این کلام گهربار، کارهایی مانند گردآوری امداد برای نیازمندان، پرداخت وام، اعطای سرویس ها درمانی، اقدامات برای تسهیل تزویج جوان ها، طرح ریزی برای عیادت و طغیان از بیماران مخصوصاً بیماران اهل مسجد و اموری از این قبیل، همه از مصادیق تعاون بر «برّ و زهد و تقوا» میباشد.
5. سیاسی
یک کدام از کارکردهای اساسی مسجد، کارکرد سیاسی میباشد که از فرصت نبی آفریدگار(ص) بر آن تأکید گردیده و اکنون نیز التفات آن تماما معین میباشد. بر همین اصل، آن حضرت بعداز بنیانگذاری نظام اسلامی، مسجد را که مرکزی همگانی و محل تجمع مسلمانها برای ادای فرایض فقهی بود، تحت عنوان مقر حکومت و بنیان سیاسی اسلام برگزید. در عصر های سپس نیز بیش خیس کارها سیاسی آن روز مانند معرفی خلیفه، مراسم بیعت با او، برکنار و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد شکل می گرفت.
در زمان انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران بعد از شالوده اعتقادی و عبادی، برجسته ترین، فعال ترین و بارزترین قسمت شغل مساجد در شالوده سیاست بوده میباشد؛ به این دلیل‌که مساجد در دور اندیشی و بیداری عده ها در روزگار پیشین و بعداز انقلاب نقش مؤثری داشته اند و اکنون نیز استعمارگران دنیا از مسجد بیش تر از هر بنیان انقلابی می ترسند.
حضرت امام خمینی ; در تبیین آن گاه سیاسی مسجد میفرمایند: «ولی در زمینه‌ی اسلام، استارت کردند تبلیغات کردن به اینکه اسلام یک مکتبی میباشد که می‌گوید: ملایم، به ندرت. لابد پیش میایند، یک مکتبی میباشد که مرتبط با دعا و بیان و یک روابطی مابین عموم و مابین سازنده و سیاست، کاری به آن ندارد، اسلام به حکومت کاری ندارد، به سیاست کاری ندارد، این را آنقدر تبلیغات روی آن کردند که در جامعه خویش روحانیت هم به خورد آن ها هم دادند که بخش اعظمی از آنان هم همین یقین را پیدا کردند.... که شیخ مسجد برود و نماز بخواند و پهنا می‌کنم از این صنف امور؛ درس بگوید و مباحثه بکند و آن آداب شرعیه را به عموم علامت دهد. آنهادیدند که نماز روحانیون و نماز اسلام هیچ به آنها خسارت ندارد، هرچه میخواهند نماز بخوانند.»[8]
6. جهادی
نظارت کتاب ها تاریخی به خیر و خوبی روشنگر آن میباشد که از اولِ اسلام همگی فعالیتها برای مثال: عده، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام حس خطر و بیم از تعدی معاند، در مسجد شکل می پذیرفته میباشد. مسجد خیر صرفا محل اعزام نیروها و طرح نقشه های جنگی بوده، بلکه نبی خداوند(ص) فرمان می دادند در شکل وجود مسجد، خیمه فرماندهی وی را در کنار آن نصب نمایند؛ به نحوی که در نبرد با «بنی نضیر» به بلال امر کرد تا خیمة وی را در کنار مسجد کوچکی مجاورت آن محل نصب نمایند؛ البته وقتی که آن چادر آیتم شناسایی و غرض تیر معاند قرار گرفت، حضرت فرمودند تا چادر را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل کنند تا از تیررس معاند بدور باشد.[9]
آنچه در حین مبارزات و فعالیتهای انقلابی در بعدازظهر حاضر و در روزگار گذشته، حین و بعداز انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران پر‌نور گشت، آن میباشد که مساجد صرفا جایگاهی میباشند که در جوّی مملو‌از وحدت، اخوّت و معنویت، نیروهای اهل جنگ، مؤمن و شجاع را در خویش مکان داده و از این شیوه، در جهت بیداری و دانایی بخشی به گروههای گوناگون مردمی، رسالت خود را عینیت بخشیده میباشد. به همین استدلال میباشد که معاندان از مساجد تحت عنوان مرکزها نیرومند مدد انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی، در خوف و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج تهاجم ها خویش قرار داده اند و هم فعلا نیز معاندان داخلی و فرنگی در صدد به دور کردن عموم به خصوص جوان ها از مساجد هستند.
بت شکن فرصت، امام خمینی ; با ادراک این آلرژی معاندان، بارها خطر طلاق انقلاب از مساجد را آیتم تأکید قرار داده و فرموده اند: «در‌حالتی که این مسجد و راس ستاد اسلام قدرتمند باشد، خوف از فانتومها نداشته باشید! خوف از ایالات متحده و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز می بایست خوف داشته باشید که شما پشت نمایید به اسلام، پشت فرمائید به مسجد.»[10]
7. رسانه ای
یکی‌از نیازهای اصلی انسان، وسایل ارتباطی میباشد تا انسانها را از خبرها اساسی باخبر ساخته و آن‌ها‌را در رویدادها به کمک یکدیگر طلبیده و از حملة معاندان دوراندیشی داده، آنها را آمادة مدد کند. آئین مبین اسلام از 1400 سال پیش این نیاز را در حیث گرفته و مکانی به اسم «مسجد» را تحت عنوان مقر ارتباطی بسیار اساسی در ارتقاء پیوندهای انسانی و توسعة فرهنگی اسلام معرفی نموده است. به همین استدلال کارکرد رسانة رابطه جمعی با همة تحولات تکنیکی، وقتی قرین موفقیت قلمداد میگردد که بتواند عمیق ترین رابطه و لینک و پیوند را با استفاده کننده برقرار سازد که‌این خصوصیت صرفا در مسجد یافت میشود.
هر یکسری ممکن میباشد اینگونه تلقی گردد که با وجود وسایل رابطه جمعی پیشرفتة مدرن، این نقش مساجد، عنایت گذشته خویش را از دست داده میباشد؛ البته پیشرفت مساجد در کلیه نقاط شهری و روستایی از یک سو و از سوی دیگر، حرمت، قداست و معنویت خاصی که مسجد نزد مسلمانها داراست، سبب ساز گردیده است تا مساجد نقش اصلی و غیر قابل انکار خویش را در‌این کارکرد جاری ساختن کنند.
در اینجا مطلوب میباشد به بعضی ویژگیهای خاص رسانه ای مسجد اشاره میگردد:
1. پیام مسجد، عمومی بوده و خبرها سری و خصوصی ندارد؛ به مغایر برخی رسانه ها.
2. مسجد، پیام منفی ندارد؛ به مغایر برخی رسانه ها که پیام منفی هم دارا‌هستند.
3. پیام مسجد، موجب نفوذ در فوءاد و اذهان مخاطبین می گردد؛ به مغایر خبرها تنی چند از رسانه ها.
4. پیام مسجد، قادر است انقلاب ساز باشد؛ البته خبرها بعضی رسانه ها انقلاب سوز.
5. خبرها رسانه ها در روز آنگاه و یا این که حتی یکسری ساعت سپس کهنه میگردد؛ به بر خلاف پیامهای مسجد.
6. در رسانة مسجد، حق تقدم با پیام شرعی و زیر تأثیر احکام آئین میباشد؛ البته در اکثر رسانه ها حق تقدم با مسائل اقتصادی و سیاسی میباشد.
شاید هیچ پایگاهی به اندازة «مساجد» در تبلیغ اسلامی بازی نقش نکرده باشد؛ از مجال پیامبر پروردگار(ص) تا به امروز اذان، نماز، وعظ و خطابه از مهمترین اپ های مساجد بوده و است.
7. پیام مسجد، ارشادوراهنمایی و هدایت میباشد؛ به مغایر خبرها بعضا رسانه ها که تنها آگهی میباشد و احیاناً همدم با تخریب و گمراهی.
8. پیام دهنده در مسجد (امام) بایستی عادل و فقیه باشد؛ به مغایر پیام دهنده در برخی از رسانه ها که شرط خاصی نداشته و کسی که قادر است در جایگاه پیام دهنده باشد.
9. پیام دهندة مسجد، کاربر را می شناسد و طبق گنجایش وی پیام میدهد؛ اما رسانه ها عمدتاً به هر گیرنده ای پیام می‌دهند.
10. پیام مسجد وقار قسمت میباشد؛ به بر خلاف عمده رسانه ها.
11. در حین تاریخ مساجد حقیقی وواقعی (خیر مساجدی مثل مسجد ضرار) مخاطبین خویش را از مسیر حق گم راه نساخته میباشد؛ البته رسانه ها معاویه را امیر و حضرت علی(ع) را کافر و امام حسین(ع) را فرنگی معرفی کردند.
8. روحی، کم عقل
اضطراب و نگرانی یکی‌از تبارک ترین خطاها معاش آدم و متانت یکی گمشده های اصلی انسان میباشد که همواره در جستجوی آن بوده و می باشد و از استارت معاش برای یافتن آن کوشش نموده است.
قرآن مهربان با پاراگراف ای کوتاه و پرمغز، مطمئن ترین و مجاورت ترین شیوه را چهت نیل به وقار علامت داده و میفرماید: «اَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُاینترنتُ»؛[11] «بدانید که با خاطر پروردگار دلها آهسته می‌گیرد.» همینطور میفرماید: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُاینترنتِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزْدَادُوا ایمَانًا مَعَ ایمَانِهِمْ»؛[12] «وی کسی میباشد که ادب را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند.»
امام درستگو(ع) به مسلمانها پیشنهاد می نمایند که به هنگام مقابله با ایرادات و اندوههای مادی، به نماز و مسجد مدد ببرند؛ چنانکه میفرمایند: «مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ یَدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»؛[13] وقتی که اندوهی از اندوههای جهان یک کدام از شما‌را فرا گرفت، چه می گردد که وضو گرفته به مسجد درون گردد و دو رکعت، نماز بخواند و در آن دو رکعت، معبود را بخواند [و دعا نماید]؛ مگر نشنیده ای که آفریدگار میفرماید: و با طاقت و نماز کمک جویید.»
شناخت با کارکردهای مسجد به ما یاری می نماید تا با فایده گیری از نادر ترین تجهیزات در جهت جذب مؤمنین، مخصوصاً جوان ها به کار گیری نموده و آنگاه از خدا منان بخواهیم در حرف، فعالیت و عمل ما برکتی قرار دهد تادر نمازگزاران تأثیرگذار باشد. چنانکه بخش اعظمی از مبلغین گرامی با برگزاری جلسات هفتگی برای جوان ها سبب ساز گردیده اند عدة متعددی از جوان ها جذب حوزه شوند یا این که جزء جوان ها بسیار بهتر و گزینه تأیید در آن حیطه گردند.
بیان این نکته ضروری میباشد که تأثیر فعالیتهای فرهنگی شرعی معمولاً دراز بازه میباشد و نباید انتظار داشت اثرها یک اپ در مدتی کوتاه ظواهر خواهد شد؛ مثلا میبینیم سعی عموم به رهبری امام خمینی ;، برای برپایی انقلاب بعداز سالهای متمادی سود داد و نظام اسلامی به ثمر جلسه.
درصورتی که چه مقصود اساسی بنای مسجد، ساخت‌و‌ساز جای خاصی برای عبادت و سر نیاز با آفریدگار متعال میباشد و انگیزه نامگذاری آن به مسجد، از آن روست که رده سجده و تواضع در پیشگاه معبود متعال میباشد؛ ولی نباید از جنبه های دیگر مسجد غافل شوید.
با نگاهی زود گذر به تاریخ صدر اسلام و بعداز آن، درمی یابیم که مسجد از استارت پیدایش تا به امروز تحت عنوان راس مهمی برای اعمال رسالت فرستاده آفریدگار(ص)،مسجد النبی کوهسنگی مشهد منشأ تحولات و سرویس ها، و پایگاهی برای ابلاغ پیامهای الهی به شمار می رفته میباشد. فعلا نیز مساجد در قضیه های متفاوت دارنده فعالیتهای کلان است و هر قدر این فعالیتها و کارکردها از تنوع بیش تری بهره مند باشد به طبعً از جذابیت و اقبال بیش تری منتفع گردیده و گزینه استقبالآدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد کلان تری از سوی همه قشرها جامعه، به ویژه قشر جوان قرار خواهد گرفت که نتیجة آن ارتقاء اعتقادات مذهبی و آیین باوری در سطح جامعه میباشد.
گرچه پرداختن به کل کارکردهای مسجد از صدر اسلام تا به امروز در‌این نوشتار نمی گنجد؛ البته معرفی بعضی از کارکردهایی که هم دررزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد حال حاضر در اکثری از مساجد قابل انجام میباشد، خالی از منفعت نخواهد بود:
1. آموزشی
روزگاری مسجد، یگانه مقر اصلی آموزشی در کشورهای اسلامی بوده میباشد. متأسفانه موضوع یادگرفتن در مساجد نادر رنگ گردیده و مطلوب میباشد شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد با طراحی برنامه و متناسب با تجهیزات جانور و به کار گیری از کارشناسان، اپ هایی از قبیل: فراگیری احکام و قرآن، مخصوصا برای بانوان و نوجوان ها و جواب به سؤالات و... برگزار خواهد شد.
رده جلسات علمی و آموزشی در مسجد از لحاظ فرستاده اکرم(ص) به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا میباشد؛ چنانکه در ماجرا میباشد که روزی فرستاده آفریدگار(ص) به مسجد وارد شدند. در مسجد، دو مجلس غیروابسته برپا بود. گروهی در حالا تعلیم و فراگرفتن علم بودند و جمعی نیز به دعا و رمز و نیاز با آفریدگار سرگرم. رسول(ص) فرمود: هر دو دسته به سوی خیر و خوبی قدم برمی دارا‌هستند؛ مجموعه ای خداوند را می‌خوانند و گروهی نیز میاموزند و نادانان را یاد دادن می‌دهند؛ اما این تیم (آموختن و تعلم) شغل برتری اجرا میدهد. اینجانب نیز به خواسته فراگیری دادن عموم مبعوث گردیده ام. آن گاه فرستاده(ص) دربین گروهی که درگیر فراگیری بودند، جلسه.[1]
اما اعتنا بدین نکته موردنیاز میباشد که در مسجد هر آموزشی پیشنهاد نمی‌شود؛ چنانکه امام کاظم(ع) میفرماید: پیامبر پروردگار(ص) وارد مسجد شدند و متوجه گردیدند که گروهی دور و اطراف مردی رینگ زده اند، پرسیدند: این مرد چه کسی است؟ گفتند: علامه میباشد. فرمود: علامه چیست؟ گفتند: با خبر ترین عموم نسبت به اصل و نژاد عرب، سرگذشت آن ها، دوران نادانی و اشعار عربی. فرستاده(ص) فرمود: «ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ 9 إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَةٌ آیَةٌ مُحْکَمَةٌ أَوْ فَرِیضَةٌ عَادِلَةٌ أَوْ سُنَّةٌ قَائِمَةٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ؛[2] این دانشی میباشد که کسی که نداند، زیانی برایش ندارد و هر کس فراگیرد، نفعی برایش نبخشد، آن گاه فرستاده خداوند (ص) فرمود: همانا دانش سه چیز میباشد: آیة محکمه (اصول اعتقادی)، فریضة عادله (دانش کردار) و سنت قائمه (مسائل دینی و دیگر علم ها موردنیاز جامعه)، غیر از اینها ادب میباشد.» یعنی فراگرفتنش عالی میباشد؛ اما در صورتی‌که کسی نداند عیبی بر وی وجود ندارد.
2. فرهنگی
بعداز نقش عبادی و آموزشی، نقش فرهنگی میان دیگر نقشها و کارکردهای مسجد، دارنده بیش ترین التفات میباشد. نبی اسلام(ص) اطراف مسجد را تماماً فرهنگی می دانستند، تا جایی که در حضور آن حضرت و با اجازة وی بعضی مسابقات برگزار میشد و حضرت خلال ابراز خرسندی از این فعالیت، با صبر و بردباری بدون نقص از اینگونه مسایلی استقبال می کردند.[3] گرچه امروزه مرکز ها آموزشی و فرهنگی توسعه و گسترش یافته میباشد؛ ولی نباید از این کارکرد اصلی مسجد و بارور نمودن فرهنگی آن غافل شد. برگزاری جلسات شبی با قرآن، مسابقات، کتابخوانی و... به عنوان مثال نرم افزار هایی می باشند که می قدرت با دفاع مسئولین حیطه به انجام درآورد. همینطور حضور امام جماعت مدتی گذشته و بعداز نماز در مسجد برای سوال و جواب، مشورت کردن و... قوانینی ویژه جهت رویش فرهنگی عموم را به وجود می‌آورد.
3. تبلیغی
غرض از تبلیغ، رویش و ارتقاء معرفت فقهی عموم و آشنا کردن آنها برای ادای وظایف فقهی و اسلامی است. با برگشت به سیرة تبلیغی پیامبر آفریدگار(ص) معلوم میشود که وی سه نوع راس تبلیغی داشته اند:
الف. مرکز ها تبلیغاتی موقت:
این مرکزها مرتبط با مجال یا این که مکانهایی میباشد که مسجدی وجود نداشت و حضرت از خانة بعضا اصحاب برای اقامة نماز و تبلیغ آیین استعمال می نمود.
ب. مرکز ها تبلیغاتی سیار:
حیث به پراکندگی قبایل عرب، حضرت بدون چاره بودند شخصاً به اماکن متعدد هجرت کرده و از مجاورت، پیام خود را به عموم آن بخشها برسانند. هم فعلا برخی از روستاها و نیز قبایل عشایری کشورمان از نعمت روضه خوان محرومند و مطلوب میباشد که روحانیونِ در حدود این بخشها با هماهنگی برخی اداره ها یا این که اشخاص متدین، وسیلة نقلیه ای تنظیم و بدین بخش ها طغیان کنند.
ج. مرکزها تبلیغی اساسی و اثبات:
شاید هیچ پایگاهی به اندازة «مساجد» در تبلیغ اسلامی اجرای نقش نکرده باشد؛ از فرصت فرستاده معبود(ص) تا به امروز اذان، نماز، وعظ و خطابه از مهمترین اپ های مساجد بوده و میباشد.
ولی می بایست دقت داشت که در طول کنونی وعظ و سخنرانیهای وقت گیر ضمن اینکه موجب خروج بخش اعظمی اشخاص از مسجد میشود، فیض ای پیرو نخواهد داشت، از اینرو به لحاظ می‌رسد می بایست سخنرانیها مخصوصاً سخنرانیهای هفتگی و دائمی بسیار کوتاه و حتی المقدور به طور سوال و جواب انجام شود.
در سیرة رسول اسلام(ص) میبینیم که آن حضرت برای پرهیز از خستگی شنوندگان صرفا بعضا از ایام ارشاد می فرمود؛ عبدالله بن مسعود می‌گوید: «کَانَ النَّبِیُّ9 یَتَخَوَّلُنَا بِالْمَوْعِظَةِ فِی الْاَیَّامِ کِرَاهَةَ السَّامَةِ عَلَیْنَا[4]؛ نبی معبود(ص) از آن رو که مبادا ما (شنوندگان) خسته و ملول شویم، بعضی از روز ها ما‌را ارشادوراهنمایی می فرمودند.»
همینطور آن حضرت دیگرافراد را نیز به آسوده به دست آوردن در تبلیغ توصیه می نمودند: «یَسِّرُوا وَ لاَ تُعَسِّرُوا وَ بَشِّرُوا وَ لاَ تُنَفِّرُوا؛[5] راحت بگیرید، سختگیر مباشید، بشارت بدهید و عموم را گریزان نسازید.»
تردیدی وجود ندارد که فعالیت تبلیغی در مسجد سرشار از مایه های معنوی و شیخ میباشد. آموزه های الهی افرادی را که اندک موضوع ای برای هدایت دارا‌هستند، عاشق و شیدای اسلام می کند. تحت عنوان مثال: یکی‌از دوستان که جزء مبلغین بسیار غالب اوائل انقلاب میباشد، جوان ها بخش اعظمی را از روش مسجد، جذب حوزة علمیه کرده است که اکثری از آن ها تحت عنوان امام آدینه، مدیریت فرهنگی و حوزوی و... درگیر شغل هستند که تمامی مدیون جذب جوان ها به مسجد میباشد.
در اینجا مورد نیاز میباشد به یک قضیه بسیار اصلی در تبلیغات مسجد اشاره کنیم و آن تبلیغ مکارم خلق و خوی میباشد.
در طی تاریخ کلاسهای ویژة خوی [شخصی، اجتماعی، خانواده و...] در تایم ها تعطیل و فراغت همگانی به وسیله علمای پیشین در مساجد برگزار می گردیده‌است. اکنون نیز اینگونه طرحی در برخی شهرهای گرانقدر همانند: قم، اصفهان و مشهد، بوسیله علما و در بعضا شهرهای خرد خیس با استعمال از اساتید وروحانیون زبده و متخلّق به اخلاق و رفتار که رغبت همگانی عموم به آنها بیش خیس میباشد برگزار و آیتم استقبال قرار گرفته میباشد. مطلوب میباشد اینگونه طرحی متناسب با استقبال عموم ضمنا اپ های مسجد، هفته ای یا این که ماهی یکبار اعمال پذیرد. همینطور ذکر روایات و نکات اخلاقی «یک دقیقه ای» از ائمه هدی7 و زندگانی بزرگان آئین، فی مابین دو نماز مغرب و عشا بسیار مفید و دیدنی است.
4. اجتماعی
شالوده آئین اسلام بر اجتماعی بودن قرار گرفته میباشد تا آدم را از معاش شخصی و عزلت برهاند. به همین جهت میبینیم اسلام عزلت و تنهایی یاور با رمز و نیاز اعتکاف را نیز دربین عده، آن هم در مسجد جامع آیتم توصیه قرار میدهد.
اساساً یک کدام از علل تأکیدات رسول اسلام(ص) و ائمه معصومین: بر حضور در نماز جماعت به طور صفوف فشرده و دارای انسجام، ساخت‌و‌ساز روحیة تعاون فی مابین نمازگزاران و ارتقاء بُعد اجتماعی مسلمانها در کنار ایفا جاری ساختن عبادی آنها میباشد. و این حضور میتواند از داد و فریاد و عنان گسیختگی که جامعه به گذر زمانِ فرصت در گیر آن میشود، خودداری نماید و تشکیل این اجتماعات در جای مقدس مسجد، سبب ساز میگردد تا مؤمنین زیر اعتنا و موعظه عالمان و مبلغان فقاهتی قرار گیرند.[6]
از سوی دیگر، با اکران همبستگی و پیوستگی مسلمانها در مسجد، همدلی و ملازمت و همراهی آن ها تمامی روزه اعلام می شود. همینطور مسجد ادله مهمی برای شناخت با مؤمنین و اگاهی از حالا یکدیگر و امداد در وقت نیاز و دعا در وقت دغدغه یکدیگر است. همینطور مسجد پایگاهی نیرومند در جهت انفاق و خیرات در روش معبود و برطرف کردن نیاز نیازمندان و راس نزاع با ظلم حاکمان جور و انسجام نیرو و تجهیزات به خواسته تداوم مبارزات و محافظت دستاوردها و پیروزیها به شمار می رفته و می رود. امام رضا(ع) میفرماید: «إِنَّمَا جُعِلَتِ الْجَمَاعَةُ لِئَلَّا یَکُونَ الْإِخْلَاصُ وَ التَّوْحِیدُ وَ الْإِسْلَامُ وَ الْعِبَادَةُ لِلَّهِ إِلَّا ظَاهِراً مَکْشُوفاً مَشْهُوداً لِأَنَّ فِی إِظْهَارِهِ حُجَّةً عَلَی أَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ لِلَّهِ وَحْدَهُ وَ لِیَکُونَ الْمُنَافِقُ وَ الْمُسْتَخِفُّ مُؤَدِّیا این کهً لِمَا أَقَرَّ بِهِ یُظْهِرُ الْإِسْلَامَ وَ الْمُرَاقَبَةَ وَ لِیَکُونَ شَهَادَاتُ النَّاسِ بِالْإِسْلَامِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ جَائِزَةً مُمْکِنَةً مَعَ مَا فِیهِ مِنَ الْمُسَاعَدَةِ عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوَی وَ الزَّجْرِ عَنْ کَثِیرٍ مِنْ مَعَاصِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَل؛[7] [نماز] جماعت بدان جهت مقرر گردیده‌است تا اخلاص، توحید، اسلام و پرستش خداوند تمامی ظواهر، آشکار و مشهود باشند؛ چون در آشکار کردن این کارها، حجت خدای یگانه بر اهل خاور و باختر مو جود است. همینطور [به خیال و خاطر آن می بایست احکام اسلام آشکارا عملی شود و بر اعمال آن نگهداری نمایند] تا منافق و سست آیین نیز آنچه را [به گویش] بدان اقرار نموده است، به مکان آورد و اسلام و نگهداری بر آن را اظهار نماید. و برای آنکه سند دادن مردمان به مسلمانی یکدیگر، جایز و ممکن باشد. همینطور استعانت در نیکوکاری و زهد و خودداری از بخش اعظمی از نافرمانیهای خدا عزیز و جلیل [با حضور در نماز جماعت متفحص می گردد].»
براین اساس با اعتنا به‌این کلام گهربار، کارهایی مانند گردآوری امداد برای نیازمندان، پرداخت وام، اعطای سرویس ها درمانی، اقدامات برای تسهیل تزویج جوان ها، طرح ریزی برای عیادت و طغیان از بیماران مخصوصاً بیماران اهل مسجد و اموری از این قبیل، همه از مصادیق تعاون بر «برّ و زهد و تقوا» میباشد.
5. سیاسی
یک کدام از کارکردهای اساسی مسجد، کارکرد سیاسی میباشد که از فرصت نبی آفریدگار(ص) بر آن تأکید گردیده و اکنون نیز التفات آن تماما معین میباشد. بر همین اصل، آن حضرت بعداز بنیانگذاری نظام اسلامی، مسجد را که مرکزی همگانی و محل تجمع مسلمانها برای ادای فرایض فقهی بود، تحت عنوان مقر حکومت و بنیان سیاسی اسلام برگزید. در عصر های سپس نیز بیش خیس کارها سیاسی آن روز مانند معرفی خلیفه، مراسم بیعت با او، برکنار و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد شکل می گرفت.
در زمان انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران بعد از شالوده اعتقادی و عبادی، برجسته ترین، فعال ترین و بارزترین قسمت شغل مساجد در شالوده سیاست بوده میباشد؛ به این دلیل‌که مساجد در دور اندیشی و بیداری عده ها در روزگار پیشین و بعداز انقلاب نقش مؤثری داشته اند و اکنون نیز استعمارگران دنیا از مسجد بیش تر از هر بنیان انقلابی می ترسند.
حضرت امام خمینی ; در تبیین آن گاه سیاسی مسجد میفرمایند: «ولی در زمینه‌ی اسلام، استارت کردند تبلیغات کردن به اینکه اسلام یک مکتبی میباشد که می‌گوید: ملایم، به ندرت. لابد پیش میایند، یک مکتبی میباشد که مرتبط با دعا و بیان و یک روابطی مابین عموم و مابین سازنده و سیاست، کاری به آن ندارد، اسلام به حکومت کاری ندارد، به سیاست کاری ندارد، این را آنقدر تبلیغات روی آن کردند که در جامعه خویش روحانیت هم به خورد آن ها هم دادند که بخش اعظمی از آنان هم همین یقین را پیدا کردند.... که شیخ مسجد برود و نماز بخواند و پهنا می‌کنم از این صنف امور؛ درس بگوید و مباحثه بکند و آن آداب شرعیه را به عموم علامت دهد. آنهادیدند که نماز روحانیون و نماز اسلام هیچ به آنها خسارت ندارد، هرچه میخواهند نماز بخوانند.»[8]
6. جهادی
نظارت کتاب ها تاریخی به خیر و خوبی روشنگر آن میباشد که از اولِ اسلام همگی فعالیتها برای مثال: عده، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام حس خطر و بیم از تعدی معاند، در مسجد شکل می پذیرفته میباشد. مسجد خیر صرفا محل اعزام نیروها و طرح نقشه های جنگی بوده، بلکه نبی خداوند(ص) فرمان می دادند در شکل وجود مسجد، خیمه فرماندهی وی را در کنار آن نصب نمایند؛ به نحوی که در نبرد با «بنی نضیر» به بلال امر کرد تا خیمة وی را در کنار مسجد کوچکی مجاورت آن محل نصب نمایند؛ البته وقتی که آن چادر آیتم شناسایی و غرض تیر معاند قرار گرفت، حضرت فرمودند تا چادر را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل کنند تا از تیررس معاند بدور باشد.[9]
آنچه در حین مبارزات و فعالیتهای انقلابی در بعدازظهر حاضر و در روزگار گذشته، حین و بعداز انقلاب اسلامی جمهوری اسلامی ایران پر‌نور گشت، آن میباشد که مساجد صرفا جایگاهی میباشند که در جوّی مملو‌از وحدت، اخوّت و معنویت، نیروهای اهل جنگ، مؤمن و شجاع را در خویش مکان داده و از این شیوه، در جهت بیداری و دانایی بخشی به گروههای گوناگون مردمی، رسالت خود را عینیت بخشیده میباشد. به همین استدلال میباشد که معاندان از مساجد تحت عنوان مرکزها نیرومند مدد انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی، در خوف و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج تهاجم ها خویش قرار داده اند و هم فعلا نیز معاندان داخلی و فرنگی در صدد به دور کردن عموم به خصوص جوان ها از مساجد هستند.
بت شکن فرصت، امام خمینی ; با ادراک این آلرژی معاندان، بارها خطر طلاق انقلاب از مساجد را آیتم تأکید قرار داده و فرموده اند: «در‌حالتی که این مسجد و راس ستاد اسلام قدرتمند باشد، خوف از فانتومها نداشته باشید! خوف از ایالات متحده و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز می بایست خوف داشته باشید که شما پشت نمایید به اسلام، پشت فرمائید به مسجد.»[10]
7. رسانه ای
یکی‌از نیازهای اصلی انسان، وسایل ارتباطی میباشد تا انسانها را از خبرها اساسی باخبر ساخته و آن‌ها‌را در رویدادها به کمک یکدیگر طلبیده و از حملة معاندان دوراندیشی داده، آنها را آمادة مدد کند. آئین مبین اسلام از 1400 سال پیش این نیاز را در حیث گرفته و مکانی به اسم «مسجد» را تحت عنوان مقر ارتباطی بسیار اساسی در ارتقاء پیوندهای انسانی و توسعة فرهنگی اسلام معرفی نموده است. به همین استدلال کارکرد رسانة رابطه جمعی با همة تحولات تکنیکی، وقتی قرین موفقیت قلمداد میگردد که بتواند عمیق ترین رابطه و لینک و پیوند را با استفاده کننده برقرار سازد که‌این خصوصیت صرفا در مسجد یافت میشود.
هر یکسری ممکن میباشد اینگونه تلقی گردد که با وجود وسایل رابطه جمعی پیشرفتة مدرن، این نقش مساجد، عنایت گذشته خویش را از دست داده میباشد؛ البته پیشرفت مساجد در کلیه نقاط شهری و روستایی از یک سو و از سوی دیگر، حرمت، قداست و معنویت خاصی که مسجد نزد مسلمانها داراست، سبب ساز گردیده است تا مساجد نقش اصلی و غیر قابل انکار خویش را در‌این کارکرد جاری ساختن کنند.
در اینجا مطلوب میباشد به بعضی ویژگیهای خاص رسانه ای مسجد اشاره میگردد:
1. پیام مسجد، عمومی بوده و خبرها سری و خصوصی ندارد؛ به مغایر برخی رسانه ها.
2. مسجد، پیام منفی ندارد؛ به مغایر برخی رسانه ها که پیام منفی هم دارا‌هستند.
3. پیام مسجد، موجب نفوذ در فوءاد و اذهان مخاطبین می گردد؛ به مغایر خبرها تنی چند از رسانه ها.
4. پیام مسجد، قادر است انقلاب ساز باشد؛ البته خبرها بعضی رسانه ها انقلاب سوز.
5. خبرها رسانه ها در روز آنگاه و یا این که حتی یکسری ساعت سپس کهنه میگردد؛ به بر خلاف پیامهای مسجد.
6. در رسانة مسجد، حق تقدم با پیام شرعی و زیر تأثیر احکام آئین میباشد؛ البته در اکثر رسانه ها حق تقدم با مسائل اقتصادی و سیاسی میباشد.
شاید هیچ پایگاهی به اندازة «مساجد» در تبلیغ اسلامی بازی نقش نکرده باشد؛ از مجال پیامبر پروردگار(ص) تا به امروز اذان، نماز، وعظ و خطابه از مهمترین اپ های مساجد بوده و است.
7. پیام مسجد، ارشادوراهنمایی و هدایت میباشد؛ به مغایر خبرها بعضا رسانه ها که تنها آگهی میباشد و احیاناً همدم با تخریب و گمراهی.
8. پیام دهنده در مسجد (امام) بایستی عادل و فقیه باشد؛ به مغایر پیام دهنده در برخی از رسانه ها که شرط خاصی نداشته و کسی که قادر است در جایگاه پیام دهنده باشد.
9. پیام دهندة مسجد، کاربر را می شناسد و طبق گنجایش وی پیام میدهد؛ اما رسانه ها عمدتاً به هر گیرنده ای پیام می‌دهند.
10. پیام مسجد وقار قسمت میباشد؛ به بر خلاف عمده رسانه ها.
11. در حین تاریخ مساجد حقیقی وواقعی (خیر مساجدی مثل مسجد ضرار) مخاطبین خویش را از مسیر حق گم راه نساخته میباشد؛ البته رسانه ها معاویه را امیر و حضرت علی(ع) را کافر و امام حسین(ع) را فرنگی معرفی کردند.
8. روحی، کم عقل
اضطراب و نگرانی یکی‌از تبارک ترین خطاها معاش آدم و متانت یکی گمشده های اصلی انسان میباشد که همواره در جستجوی آن بوده و می باشد و از استارت معاش برای یافتن آن کوشش نموده است.
قرآن مهربان با پاراگراف ای کوتاه و پرمغز، مطمئن ترین و مجاورت ترین شیوه را چهت نیل به وقار علامت داده و میفرماید: «اَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُاینترنتُ»؛[11] «بدانید که با خاطر پروردگار دلها آهسته می‌گیرد.» همینطور میفرماید: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُاینترنتِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزْدَادُوا ایمَانًا مَعَ ایمَانِهِمْ»؛[12] «وی کسی میباشد که ادب را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند.»
امام درستگو(ع) به مسلمانها پیشنهاد می نمایند که به هنگام مقابله با ایرادات و اندوههای مادی، به نماز و مسجد مدد ببرند؛ چنانکه میفرمایند: «مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ یَدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»؛[13] وقتی که اندوهی از اندوههای جهان یک کدام از شما‌را فرا گرفت، چه می گردد که وضو گرفته به مسجد درون گردد و دو رکعت، نماز بخواند و در آن دو رکعت، معبود را بخواند [و دعا نماید]؛ مگر نشنیده ای که آفریدگار میفرماید: و با طاقت و نماز کمک جویید.»
شناخت با کارکردهای مسجد به ما یاری می نماید تا با فایده گیری از نادر ترین تجهیزات در جهت جذب مؤمنین، مخصوصاً جوان ها به کار گیری نموده و آنگاه از خدا منان بخواهیم در حرف، فعالیت و عمل ما برکتی قرار دهد تادر نمازگزاران تأثیرگذار باشد. چنانکه بخش اعظمی از مبلغین گرامی با برگزاری جلسات هفتگی برای جوان ها سبب ساز گردیده اند عدة متعددی از جوان ها جذب حوزه شوند یا این که جزء جوان ها بسیار بهتر و گزینه تأیید در آن حیطه گردند.
بیان این نکته ضروری میباشد که تأثیر فعالیتهای فرهنگی شرعی معمولاً دراز بازه میباشد و نباید انتظار داشت اثرها یک اپ در مدتی کوتاه ظواهر خواهد شد؛ مثلا میبینیم سعی عموم به رهبری امام خمینی ;، برای برپایی انقلاب بعداز سالهای متمادی سود داد و نظام اسلامی به ثمر جلسه.
پدر افضل الدین مرقی که بود؟