اگرچه در طول فرستاده اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بیشتر مساجد مدینه در باب فعالیتهای آموزشی آیتم استعمال بودند، ولی مسجد نبوی تحت عنوان منزلت مهم و مهمترین راءس فراگیری قرآن و فقه اسلامی به شمار میرفت؛ چون درین مسجد، ملعم گرانقدر انسانیت و پیامآور علم و معرفت - حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) - خویش به فعالیت یاد دادن و تربیت مسلمان ها درگیر بود و در پرتو تعالیم وحی، فصلهای نوینی از اصول و مبادی دانشهای اسلامی را برایشان عرضه میکرد. آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) بعداز ادای نماز، مسلمانها را به فرا تصاحب کردن قرآن و فقه آئین آشنا میتشکیل داد.
از صفوان بن عسال داستان گردیده که ذکر کرد: به حضور نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رسیدم در حالی که آن حضرت بر بُرد سرخ فام مسجد النبی کوهسنگی مشهد خویش توکل زده بود؛ پهنا کردم ای پیامبر خداوند! اینجانب برای آموزش علم وکسب معرفت بهاین مسجد روی آوردم. فرستاده معبود (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آفرین بر تو؛ تویی که پویای دانش و علم هستی. ملائکه با بال و پر خود وجود دانشجو را دربرمیگیرند و چنان در پیرامون وی انباشته میگردند تا آنجا که اسمانِ جهان را از محبت خویش به دانشجو سرشار میسازند، دوستی آنچه دانشجو در طلب آن میباشد. (29)
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در محافظت مطالب به اصحاب خویش میفرمود: «نَضّراَلله إمرءً سمِعَ مِنّا حَدیثا فَحفظهُ و بلَّغِهُ غَیَرهُ»؛ آفریدگار خرسند نماید کسی را که از ما سخنی بشنود و آن را نگهداری نماید و به دیگری برساند. ابنماجه از ابوهریره قصه کرده که فرستاده پروردگار (صلی الله علیه و آله و سلم) میاعلام کرد: «مَن جاءَ مَسجدی هذا لَم یاتِهِ اِلاّ الخَیر یَتعلّمَهُ اَو یُعلّمُهُ فَهُوَ بِمنزلهِ المُجاهِدِ فِی سَبیِلِ اللهِ»؛ (30) کسی که به مسجد اینجانب بیاید و علتی وی از این وارد شدن، آموزش علم یا این که تعلیم به دیگری باشد، به سان مجاهدی میباشد که در شیوه خداوند به جهاد میپردازد. همینطور قصه گردیده است که پیامبر خداوند (صلی الله علیه و آله و سلم) به اصحاب میفرمود: «اَفَلا یَغدوَ اَحَدُکُم اِلیُ المَسجدِ فیَعلَمَ اَو یَقرأ آیتینِ اینجانب کِتابِ اللهَ عَزوَّجَلَُّ....»؛ (31) آیا یکی آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد شما به مسجد نمیآید تا بیاموزد یا این که بخواند دو آیه از آیهها کتاب معبود را. از اصحاب نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز ماجرا گردیده که به آن حضرت میگفتند: «اِنَّما نَجلِسُ عِندکَ لنتعلَّمَ مِنکَ»؛ (32) همانا مقصود ما از نشستن نزد تو این میباشد که از تو علم بیاموزیم.
فعالیتهای آموزشی مساجد در بعد از ظهر خلفای صدر اولیه (41-11 هـ ق.)
بعد از رحلت نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) عمل درس دادن و فعالیتهای آموزشی در مساجد همچنان ادامه یافت و روز آپ دیت روند رویش و شکوفایی خویش را پیمود. شهر مدینه از آنجا که منزلت فرستاده پروردگار (صلی الله علیه و آله و سلم) و محل معاش صحابهی بلندمرتبه آن حضرت و نیز راس خلافت بود، در آن فرصت تحت عنوان تبارکترین مقر علم ها و معارف اسلامی درآمد؛ چنان که دانشجو یان و شیفتگان واقعیت از هر سو جهت دریافت علم روانه آن دیار میشدند. (33) محققان و فقهای والا با تشکیل رینگهای رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد علمی در مساجد تبارک این شهر، به عمل فراگیری قرآن وتعلیم مسائل فقاهتی به مسلمانها میپرداختند. در حیات الصحابه به گزارش طبرانی آمده میباشد که: «روزی ابوهریره از بازار مدینه میسپری شد، پس لحظهای در آنجا پندار کرد و خطاب به بازاریان خاطرنشان کرد: چرا شما تا این اندازه ناتوانید؟ گفتند یا این که اباهریره مگر چه گردیده است؟ اظهار کرد: در آنجا به جا مانده پیامبر خداوند (صلی الله علیه و آله و سلم) را تقسیم مینمایند و شما اینجا میباشید؟ آیا شما نمیروید تا بخش و فایدهی شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد خویش را از آن برگیرید؟ گفتند: ما در مسجد، گروهی را در حالا عبادت دیدیم و گروهی دیگر را در اکنون دعوا و رسیدگی مسائل فقهی یافتیم. ابوهریره اذعان کرد: وای بر شما! همین ارثیه پیامبر معبود میباشد.» (34)
اگرچه در طول فرستاده اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بیشتر مساجد مدینه در باب فعالیتهای آموزشی آیتم استعمال بودند، ولی مسجد نبوی تحت عنوان منزلت مهم و مهمترین راءس فراگیری قرآن و فقه اسلامی به شمار میرفت؛ چون درین مسجد، ملعم گرانقدر انسانیت و پیامآور علم و معرفت - حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) - خویش به فعالیت یاد دادن و تربیت مسلمان ها درگیر بود و در پرتو تعالیم وحی، فصلهای نوینی از اصول و مبادی دانشهای اسلامی را برایشان عرضه میکرد. آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) بعداز ادای نماز، مسلمانها را به فرا تصاحب کردن قرآن و فقه آئین آشنا میتشکیل داد.
از صفوان بن عسال داستان گردیده که ذکر کرد: به حضور نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رسیدم در حالی که آن حضرت بر بُرد سرخ فام مسجد النبی کوهسنگی مشهد خویش توکل زده بود؛ پهنا کردم ای پیامبر خداوند! اینجانب برای آموزش علم وکسب معرفت بهاین مسجد روی آوردم. فرستاده معبود (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آفرین بر تو؛ تویی که پویای دانش و علم هستی. ملائکه با بال و پر خود وجود دانشجو را دربرمیگیرند و چنان در پیرامون وی انباشته میگردند تا آنجا که اسمانِ جهان را از محبت خویش به دانشجو سرشار میسازند، دوستی آنچه دانشجو در طلب آن میباشد. (29)
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در محافظت مطالب به اصحاب خویش میفرمود: «نَضّراَلله إمرءً سمِعَ مِنّا حَدیثا فَحفظهُ و بلَّغِهُ غَیَرهُ»؛ آفریدگار خرسند نماید کسی را که از ما سخنی بشنود و آن را نگهداری نماید و به دیگری برساند. ابنماجه از ابوهریره قصه کرده که فرستاده پروردگار (صلی الله علیه و آله و سلم) میاعلام کرد: «مَن جاءَ مَسجدی هذا لَم یاتِهِ اِلاّ الخَیر یَتعلّمَهُ اَو یُعلّمُهُ فَهُوَ بِمنزلهِ المُجاهِدِ فِی سَبیِلِ اللهِ»؛ (30) کسی که به مسجد اینجانب بیاید و علتی وی از این وارد شدن، آموزش علم یا این که تعلیم به دیگری باشد، به سان مجاهدی میباشد که در شیوه خداوند به جهاد میپردازد. همینطور قصه گردیده است که پیامبر خداوند (صلی الله علیه و آله و سلم) به اصحاب میفرمود: «اَفَلا یَغدوَ اَحَدُکُم اِلیُ المَسجدِ فیَعلَمَ اَو یَقرأ آیتینِ اینجانب کِتابِ اللهَ عَزوَّجَلَُّ....»؛ (31) آیا یکی آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد شما به مسجد نمیآید تا بیاموزد یا این که بخواند دو آیه از آیهها کتاب معبود را. از اصحاب نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز ماجرا گردیده که به آن حضرت میگفتند: «اِنَّما نَجلِسُ عِندکَ لنتعلَّمَ مِنکَ»؛ (32) همانا مقصود ما از نشستن نزد تو این میباشد که از تو علم بیاموزیم.
فعالیتهای آموزشی مساجد در بعد از ظهر خلفای صدر اولیه (41-11 هـ ق.)
بعد از رحلت نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) عمل درس دادن و فعالیتهای آموزشی در مساجد همچنان ادامه یافت و روز آپ دیت روند رویش و شکوفایی خویش را پیمود. شهر مدینه از آنجا که منزلت فرستاده پروردگار (صلی الله علیه و آله و سلم) و محل معاش صحابهی بلندمرتبه آن حضرت و نیز راس خلافت بود، در آن فرصت تحت عنوان تبارکترین مقر علم ها و معارف اسلامی درآمد؛ چنان که دانشجو یان و شیفتگان واقعیت از هر سو جهت دریافت علم روانه آن دیار میشدند. (33) محققان و فقهای والا با تشکیل رینگهای رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد علمی در مساجد تبارک این شهر، به عمل فراگیری قرآن وتعلیم مسائل فقاهتی به مسلمانها میپرداختند. در حیات الصحابه به گزارش طبرانی آمده میباشد که: «روزی ابوهریره از بازار مدینه میسپری شد، پس لحظهای در آنجا پندار کرد و خطاب به بازاریان خاطرنشان کرد: چرا شما تا این اندازه ناتوانید؟ گفتند یا این که اباهریره مگر چه گردیده است؟ اظهار کرد: در آنجا به جا مانده پیامبر خداوند (صلی الله علیه و آله و سلم) را تقسیم مینمایند و شما اینجا میباشید؟ آیا شما نمیروید تا بخش و فایدهی شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد خویش را از آن برگیرید؟ گفتند: ما در مسجد، گروهی را در حالا عبادت دیدیم و گروهی دیگر را در اکنون دعوا و رسیدگی مسائل فقهی یافتیم. ابوهریره اذعان کرد: وای بر شما! همین ارثیه پیامبر معبود میباشد.» (34)