مرجع مسجد النبی کوهسنگی مشهد

چکیده

نوشته‌ی علمی حاضر در صدد بیان فضیلت و پاداش بنای مسجد در آموزه­ های اسلامی هست. براین اساس، استارت بانیان و وضعیت بانیان و آبادکنندگان مساجد آیتم بازرسی قرار گرفت. ایمان به خداوند و اخلاص، اطمینان به قیامت، اقامه نماز، لزوم ادای زکات و شجاعت از موقعیت لازم در بانیان مسجد می‌باشد. در پی مقاله به عمارت مسجد و بیان ویژگی های ظاهری بنای مسجد اسلام پرداخته شد و در نقطه نهایی به اختصار، فضیلت و پاداش بنیان مسجد آیتم پژوهش قرار گرفت.

مقدمه

در حالتی‌که چه انقلاب اسلامی مولود مسجد بوده می باشد، اما از آغاز توفیق انقلاب تاکنون نسبت به‌این نهاد الهی كم لطفی شده و یا به عنوان کردن صحیح‌تر به اندازه کافی به آن دقت نشده است. با تمرکز به ميزان رویش جمعيت و افزايش ساخت و سازها در كشورمان، به تعداد مناسب مسجد نساخته‌ايم؛ بنابراین، امروزه به جهاد مسجدسازی نیازمندیم؛ جهاد مسجدسازی در دو بخش، مشمول تشکیل داد مسجد در محله‌ها و شهرک‌های نو و تعمیر مسجد و یا تجدید بنا در محله‌های قدیمی بایستی صورت گیرد. به هر اینک گرچه نمازگزاران، ركن اصلی مساجد می‌باشند نه ساختمان و ظاهر مسجد، ولی بدون شک حضور حداکثری نمازگزاران و مؤمنان، به ویژه نسل جوان در مسجد به عمران و آبادانی ظاهر مسجد و در دسترس بودن آن بستگی دارد.

مسجد، نقش مهمى در حيات دينى و حتّى در شئون اجتماعى و اقتصادى و سياسى و علمى مسلمان‌ها دارد، اولياي اسلام همواره مردم را به ساختن مسجد تشويق كرده­اند و محرک‌هاى بزرگى براى اين كار ذكر نموده ­­اند. آموزه­های ­اصیل اسلامی برای بانیان و آبادکنندگان مساجد شروط و ویژگی­های خاصی را ذکر کرده­اند که در این نوشتار مختصر به اساسی­ترین ویژگی­های بانیان مسجد و فضیلت این فعالیت خداپسندانه در آموزه­ های اصیل اسلامی اشاره می­ کنیم.

بانیان مسجد

کلمه «بانی» در لغت، به معنای برپاکننده ساختمان، تولید کننده بنا و عمارت، مؤسس و اساس­ گذار آمده می‌باشد.[1]«بانیان مسجد» سازندگان مساجدند. در قرآن کریم و منابع اصیل روایی شیعه و سنّی درباره مسجدسازی سفارش­های فراوانی شده است. در منابع حدیثی با عبارات: «بنی» و «عَمَّر»، که به معنای ساختن و آبادکردن می باشد[2]، از آن تفسیر گردید. خداوند در قرآن کریم و مهربان، مشرکان را از ساختن مساجد نهی کردن کرده است: «مَا كَانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَن يَعْمُرُواْ مَسَاجِدَ الله شَاهِدِينَ عَلَى أَنفُسِهِمْ بِالْكُفْرِ أُوْلَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِي النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ»[3]؛ مشرکان حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند، در حالی که به کفر خویش گواهی می­ دهند، آنها اعمالشان نابود شده و در آتش جاودانه خواهند ماند.

براساس آیات شریفه قرآن کریم و مهربان، او‌لین شرط قبولی ایفا نزد خداوند «ایمان» هست و در طریقه قرآنی «مسجد» آن­گاه مسجد خواهد بود که بنیاد و بنیان آن بر طبق تقوا نهاده شود، هویدا می‌باشد که مشرکان و کفار به دلیل نداشتن ایمان و فقدان باورهای اسلامی و مقاصد الهی، اعمالش نابود و هیچ­گونه ارزشی ندارد و براساس بیان قرآن[4]همیشه در دوزخ باقی خواهند مانند. به این ترتیب ممنوعیت آن‌ها از عمران مساجد امری طبیعی هست. به این ترتیب، پروردگار این فضیلت(مسجدسازی) را اختصاصی برای مؤمنان دانسته و سازندگان مساجد را جزء هدایت شدگان معرفی کرده است.[5]

شرایط بانیان و آبادکنندگان مساجد

در قرآن مهربان درباره ويژگى كسانى كه به آبادى مسجدها همّت مى‏ورزند، چنين مى‏فرمايد: «إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَـئِكَ أَن يَكُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِينَ»[6] جز اين نيست كه مساجد پروردگار را آن كس آباد مى‏كند كه به آفریدگار و روز واپسين ايمان داشته باشد و نماز بگزارد و زكات بپردازد و جز از خدا نترسد. اميد است كه اينان از رهيافتگان باشند.

قرآن کریم در این آیه شریفه، حالت بانیان و آبادکنندگان مساجد این ­گونه برمی­ شمارد: شرط نخستین: ایمان به آفریدگار[7] و اخلاص[8] در مسجدسازی که نقش مهم را در آبادی و عمران مساجد و مسجد انجام می­کند. در روایتی از پیامبر پروردگار(ص) اورده شده فرمودند: «وَ مَنْ‏ بَنَى‏ بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَةً حَمَّلَهُ‏ اللَّهُ‏ یَوْمَ‏ الْقِیَامَةِ- مِنَ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ وَ هُوَ نَارٌ یَشْتَعِلُ مِنْهُ ثُمَّ یُطَوَّقُ فِی عُنُقِهِ وَ یُلْقَى فِی النَّارِ فَلَا یَحْبِسُهُ شَیْ‏ءٌ مِنْهَا دُونَ قَعْرِهَا إِلَّا أَنْ یَتُوبَ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ- کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً فَقَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَى مَا یَکْفِیهِ اسْتِطَالَةً بِهِ عَلَى جِیرَانِهِ وَ مُبَاهَاةً لِإِخْوَانِهِ؛ کسی که بنایی را به ‌خواسته عرض اندام و به گوش دیگر افراد رساندن بسازد، خدا این بنا را تا زمین هفتم در حالی ‌که به ‌صورت آتشی در گردن اوست، بر وی حمل می‌کند و او‌را در آتش می‌افکند. چیزی این شخص را از سقوط به قعر جهنم حفظ نمی‌کند؛ مگر اینکه توبه کند. عرض شد: ای پیامبر خداوند! از روی ریا و سمعه ‌ساختن بنا به چیست؟ فرمود: این که انسان زاید بر نیاز خود و به قصد فخرفروشی بر همسایگان و مباهات ‌نمودن به برادران خود بنایی را بسازد.

شرط دوم: اعتقاد به قیامت؛ قرآن کریم و مهربان یکی‌از موقعیت مهم برای آبادگران مسجد را ایمان و اعتقادوباور آپ دیت قیامت دانسته هست.[9] این دو شرط(شرط اول و دوم)، جنبه‌ اعتقادی و زیربنایی دارااست و تا آن نباشد هیچ کار پاك و شایسته و خالصی از انسان راز نمی‌زند، بلكه اگر ظاهراً هم شایسته باشد در درون آلوده به انواع غرض‌های ناپاك خواهد بود.

شرط سوم: اقامه نماز؛ زیرا مقصود اصلی از بنای مسجد، عبادت و پرستش خداوند است.[10]براین اساس، عده ای که با نماز یار و همدم و همراز نیستند، هرچند به گونه­ای در رونق ظاهری و یا ساختن مسجد شرکت داشته باشند، از بانیان آبادگران مسجد محسوب نخواهند شد.

شرط چهارم: آبادکنندگان مساجد عده ای می‌باشند که زکات، یعنی حقوق مالی واجب[11] خویش را ادا می‌كنند، نه این‌که ساختن و تعمیر مسجد بهانه‌ای برای شانه خالی کردن از زیر بار وجوهات و دستمزد فقاهتی باشد. ازاین­رو از منظر قرآن، افرادی دستمزد مالی خود را پرداخت نمی­ کنند، نمی ­توانند فقطً با ساختن مسجدی هرچند مجلّل در ردیف آبادگران مساجد به حساب آیند.

شرط سوم و چهارم بیان‌کننده این هست که آبادگر مسجد، ایمانش به خدا و روز رستاخیز تنها در مرحله ادعا نباشد، بلكه با اجرا پاكش آن را تأیید كند هم پیوندش با خدا محكم باشد و نماز را به درستی اعمال دهد و هم پیوندش با خوی آفریدگار، و زكات را بپردازد.

شرط پنجم: نترسیدن از غیر خدا که فایده آن، شجاعت و قدرت در مقابل هر رده و قدرتی می باشد تا بتوان از اجرای برنامه­های غیر الهی در مسجد دوری کرد.

از سیاق كلام آیه شریفه به کار گیری میگردد اینكه انحصار مستفاد از كلمه: «إِنَّمَا» از قبیل قصر افراد می‌باشد[12]، ‌تو گویی شخص توّهم كرده كه هم مؤمنین حقّ دارند مساجد معبود را آباد كنند و هم مشركین. ازاین­رو در این آیه شریفه، حق مزبور را منحصربه‌فرد در مؤمنین كرده هست و لازمه‌ این حصر این هست كه خواسته به جمله: «يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ» انشاء حق و جواز باشد، كه آنرا به صورت خبر تعبیر كرده، نه اینكه خبر بوده باشد و این مضمون‌ لبریز اشکار می باشد؛ و در شرایطی‌که جواز تعمیر مساجد و داشتن حق آنرا مشروط كرده به داشتن ایمان، هم به خداوند و هم آپدیت جزا، و بر این پایه آنرا از كفار كه فاقد چنین ایمانی می باشند نفی كرده و خلاصه در‌حالتی که در‌این شرط اكتفا به ایمان به خدا تنهایی نكرده و ایمان آپ تو دیت جزا را هم علاوه كرده می باشد برای این بوده كه مشركین، آفریدگار را قبول داشتند و تفاوت‌شان با مؤمنین صرف لحاظ از شرك این بود كه آپ دیت جزا ایمان نداشتند.

براین اساس حق تعمیر مساجد و جواز آنرا منحصربه‌فرد كرد به كسانی كه آئین آسمانی را پذیرفته باشند، البته آیه شریفه بدین هم اكتفا نكرد، بلكه موضوع نماز خواندن و زكات دادن و نترسیدن جز از خدا را نیز علاوه كرد و فرمود: «وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ»، برای اینکه منزلت آیه، مقام بیان و معرفی كسانی هست كه برخلاف كفار از شغل‌شان منتفع می شوند و مشخص و معلوم است كسی كه تارك فروع آیین، آن هم نماز و زكات كه دو ركن از اركان دین‌اند بوده باشد، او نیز به آیات پروردگار كافر هست، و صرف ایمان به خدا و روز جزا فایده‌ای به حالش ندارد، ‌هر تعدادی در صورتی كه به زبان منكر آن ها نباشد در زمره مسلمان به حساب می آید، وقتی كافر می باشد كه به لهجه انكار كند؛ و در حالتی‌که از در بین فروع دین تنها از نماز و زكات اسم توفیق، برای این است كه نماز و زكات از آن اركانی هست كه به هیچ وجه و در هیچ حالی از وضع و اوضاع تركش جایز نیست.

از این اقتضای مقامی كه گفته شد، استفاده میشود كه مراد ازجمله: به گزاره: «وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ»، خشیت دینی می‌باشد كه همان عبادت می‌باشد، نه خشیّت و خوف طبیعی و غریزی، زیرا این ‌گونه هراس را کلیه دارا هستند، مگر اولیاي مقربین، مانند انبیاء كه قرآن کریم درباره‌ آن ها فرموده: «الَّذينَ يُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَ لا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ کَفى‏ بِاللَّهِ حَسيباً؛ افرادی بودند که تبلیغ رسالت‌های الهی می کردند و (تنها) از او می ­ترسیدند، و از هیچ کس جز خدا بیم نداشتند و همین بس که خداوند حسابگر (و پاداش دهنده انجام آنها) هست!»[13]

در تعبیر این آیه شریفه «اِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ...»؛ طبق صریح برخی روایات، منظور از عمران و آبادی مسجد، صرفا ساختمان آن نیست؛ بلکه حضور در آنان و توجه به محافل و مجالس مذهبی که در آن ها تشکیل خواهد شد و سبب خیال معبود است نیز یک نوع عمران و بلکه اصلی­ترین نوع آن شمرده شده است.شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد بدین ترتیب، در نقطه مقابل، آنچه منجر خواهد شد که مردم از خیال خدا غافل شوند و از مساجد بازمانند، ظلمی بسیار والا می باشد.

شرایط یادشده از ویژگی­های بانیان و متولیان مسجد می باشد.[14]به این ترتیب، در خصوص مسجدسازی آغاز (خودسازی) و بعد (مسجدسازی) مورد توجه قرار گرفته هست؛ البته بیان این شروط برای بانیان و آبادکنندگان مساجد نوعی تأکید خاص بر اهمیت مسجد و شأن و عظمت والای آن هست؛ وگرنه هر مسلمانی گرچه از اوصاف و شروط یادشده منتفع نباشد، شرعاً می­ تواند در عمارت و بنای مسجد شرکت کند، با این تفاوت که از فضایل و پاداش ابادگران واقعی بهره مند نخواهد شد و شروط ذکر شده انحصارآور نیست؛ بلکه شرط کمال و قبولی می باشد، نه شرط صحت و مجوز. همچنین روشن است که منظور از «عمارت» تأسیس فقط نیست و عمارت شامل بنای مسجد، ترمیم و اصلاح آن نیز می ­شود.[15]

هویدا هست كه مقصود آيه شریفه ساخت‌و‌ساز مسجد است و ملاك تشخيص حقيقت انگيزه سازندگان مساجد را بيان مي‌كند،رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد ولى اين بدان شکل نيست كه عمارت باطنى مسجد مورد نظر نباشد. تعمير حقيقى مساجد وقتى می باشد كه ارزش مسجد احياء شود و نقش حقيقى آن به ظهور رسد. آن­گاه است كه در خانه آفریدگار، حیث خداى سبحان به اجراء درآمده و افرادى به آن گام مي‌نهند كه پروردگار آنها‌را دوست دارد و آن‌ها هم خداوند را دوست دارند.

پيامبر گرامى(ص) به ابوذر غفاری مي‌فرمايد: «اى ابوذر! كسى كه دعوت آفریدگار را جواب گويد و در تعمير مساجد خدا نيكو بكوشد، مشوق وی از جانب معبود پردیس برين می باشد.آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد ابوذر مي‌گويد: گفتم: چه گونه تعمير كند مساجد معبود رامسجد النبی کوهسنگی مشهد؟ پيامبر(ص) فرمود: صداها در آن بلند نشده و به امور و مطالب باطله پرداخته نشود و محل خريد و فروش نگردد، و مسائل بيهوده را ترك كن تا وقتى در مسجد هستي، پس در‌صورتی‌که اين كارها را جاری ساختن ندهى و به توصيه‌هايم فعالیت نكني، در روز قيامت كه حقيقت آشكار مي‌شود و هر كس جزاى عملش را مي‌بيند، جز خويشتن را نبايد ملامت كني.»[16] پيامبر اسلام(ص) مي‌فرمايد كه اين كارها با شأن و نقش مسجد سازگار نيست و جاری ساختن آن موجب عقاب اخروى مي‌خواهد شد.

چکیده

نوشته‌ی علمی حاضر در صدد بیان فضیلت و پاداش بنای مسجد در آموزه­ های اسلامی هست. براین اساس، استارت بانیان و وضعیت بانیان و آبادکنندگان مساجد آیتم بازرسی قرار گرفت. ایمان به خداوند و اخلاص، اطمینان به قیامت، اقامه نماز، لزوم ادای زکات و شجاعت از موقعیت لازم در بانیان مسجد می‌باشد. در پی مقاله به عمارت مسجد و بیان ویژگی های ظاهری بنای مسجد اسلام پرداخته شد و در نقطه نهایی به اختصار، فضیلت و پاداش بنیان مسجد آیتم پژوهش قرار گرفت.

مقدمه

در حالتی‌که چه انقلاب اسلامی مولود مسجد بوده می باشد، اما از آغاز توفیق انقلاب تاکنون نسبت به‌این نهاد الهی كم لطفی شده و یا به عنوان کردن صحیح‌تر به اندازه کافی به آن دقت نشده است. با تمرکز به ميزان رویش جمعيت و افزايش ساخت و سازها در كشورمان، به تعداد مناسب مسجد نساخته‌ايم؛ بنابراین، امروزه به جهاد مسجدسازی نیازمندیم؛ جهاد مسجدسازی در دو بخش، مشمول تشکیل داد مسجد در محله‌ها و شهرک‌های نو و تعمیر مسجد و یا تجدید بنا در محله‌های قدیمی بایستی صورت گیرد. به هر اینک گرچه نمازگزاران، ركن اصلی مساجد می‌باشند نه ساختمان و ظاهر مسجد، ولی بدون شک حضور حداکثری نمازگزاران و مؤمنان، به ویژه نسل جوان در مسجد به عمران و آبادانی ظاهر مسجد و در دسترس بودن آن بستگی دارد.

مسجد، نقش مهمى در حيات دينى و حتّى در شئون اجتماعى و اقتصادى و سياسى و علمى مسلمان‌ها دارد، اولياي اسلام همواره مردم را به ساختن مسجد تشويق كرده­اند و محرک‌هاى بزرگى براى اين كار ذكر نموده ­­اند. آموزه­های ­اصیل اسلامی برای بانیان و آبادکنندگان مساجد شروط و ویژگی­های خاصی را ذکر کرده­اند که در این نوشتار مختصر به اساسی­ترین ویژگی­های بانیان مسجد و فضیلت این فعالیت خداپسندانه در آموزه­ های اصیل اسلامی اشاره می­ کنیم.

بانیان مسجد

کلمه «بانی» در لغت، به معنای برپاکننده ساختمان، تولید کننده بنا و عمارت، مؤسس و اساس­ گذار آمده می‌باشد.[1]«بانیان مسجد» سازندگان مساجدند. در قرآن کریم و منابع اصیل روایی شیعه و سنّی درباره مسجدسازی سفارش­های فراوانی شده است. در منابع حدیثی با عبارات: «بنی» و «عَمَّر»، که به معنای ساختن و آبادکردن می باشد[2]، از آن تفسیر گردید. خداوند در قرآن کریم و مهربان، مشرکان را از ساختن مساجد نهی کردن کرده است: «مَا كَانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَن يَعْمُرُواْ مَسَاجِدَ الله شَاهِدِينَ عَلَى أَنفُسِهِمْ بِالْكُفْرِ أُوْلَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِي النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ»[3]؛ مشرکان حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند، در حالی که به کفر خویش گواهی می­ دهند، آنها اعمالشان نابود شده و در آتش جاودانه خواهند ماند.

براساس آیات شریفه قرآن کریم و مهربان، او‌لین شرط قبولی ایفا نزد خداوند «ایمان» هست و در طریقه قرآنی «مسجد» آن­گاه مسجد خواهد بود که بنیاد و بنیان آن بر طبق تقوا نهاده شود، هویدا می‌باشد که مشرکان و کفار به دلیل نداشتن ایمان و فقدان باورهای اسلامی و مقاصد الهی، اعمالش نابود و هیچ­گونه ارزشی ندارد و براساس بیان قرآن[4]همیشه در دوزخ باقی خواهند مانند. به این ترتیب ممنوعیت آن‌ها از عمران مساجد امری طبیعی هست. به این ترتیب، پروردگار این فضیلت(مسجدسازی) را اختصاصی برای مؤمنان دانسته و سازندگان مساجد را جزء هدایت شدگان معرفی کرده است.[5]

شرایط بانیان و آبادکنندگان مساجد

در قرآن مهربان درباره ويژگى كسانى كه به آبادى مسجدها همّت مى‏ورزند، چنين مى‏فرمايد: «إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَـئِكَ أَن يَكُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِينَ»[6] جز اين نيست كه مساجد پروردگار را آن كس آباد مى‏كند كه به آفریدگار و روز واپسين ايمان داشته باشد و نماز بگزارد و زكات بپردازد و جز از خدا نترسد. اميد است كه اينان از رهيافتگان باشند.

قرآن کریم در این آیه شریفه، حالت بانیان و آبادکنندگان مساجد این ­گونه برمی­ شمارد: شرط نخستین: ایمان به آفریدگار[7] و اخلاص[8] در مسجدسازی که نقش مهم را در آبادی و عمران مساجد و مسجد انجام می­کند. در روایتی از پیامبر پروردگار(ص) اورده شده فرمودند: «وَ مَنْ‏ بَنَى‏ بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَةً حَمَّلَهُ‏ اللَّهُ‏ یَوْمَ‏ الْقِیَامَةِ- مِنَ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ وَ هُوَ نَارٌ یَشْتَعِلُ مِنْهُ ثُمَّ یُطَوَّقُ فِی عُنُقِهِ وَ یُلْقَى فِی النَّارِ فَلَا یَحْبِسُهُ شَیْ‏ءٌ مِنْهَا دُونَ قَعْرِهَا إِلَّا أَنْ یَتُوبَ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ- کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً فَقَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَى مَا یَکْفِیهِ اسْتِطَالَةً بِهِ عَلَى جِیرَانِهِ وَ مُبَاهَاةً لِإِخْوَانِهِ؛ کسی که بنایی را به ‌خواسته عرض اندام و به گوش دیگر افراد رساندن بسازد، خدا این بنا را تا زمین هفتم در حالی ‌که به ‌صورت آتشی در گردن اوست، بر وی حمل می‌کند و او‌را در آتش می‌افکند. چیزی این شخص را از سقوط به قعر جهنم حفظ نمی‌کند؛ مگر اینکه توبه کند. عرض شد: ای پیامبر خداوند! از روی ریا و سمعه ‌ساختن بنا به چیست؟ فرمود: این که انسان زاید بر نیاز خود و به قصد فخرفروشی بر همسایگان و مباهات ‌نمودن به برادران خود بنایی را بسازد.

شرط دوم: اعتقاد به قیامت؛ قرآن کریم و مهربان یکی‌از موقعیت مهم برای آبادگران مسجد را ایمان و اعتقادوباور آپ دیت قیامت دانسته هست.[9] این دو شرط(شرط اول و دوم)، جنبه‌ اعتقادی و زیربنایی دارااست و تا آن نباشد هیچ کار پاك و شایسته و خالصی از انسان راز نمی‌زند، بلكه اگر ظاهراً هم شایسته باشد در درون آلوده به انواع غرض‌های ناپاك خواهد بود.

شرط سوم: اقامه نماز؛ زیرا مقصود اصلی از بنای مسجد، عبادت و پرستش خداوند است.[10]براین اساس، عده ای که با نماز یار و همدم و همراز نیستند، هرچند به گونه­ای در رونق ظاهری و یا ساختن مسجد شرکت داشته باشند، از بانیان آبادگران مسجد محسوب نخواهند شد.

شرط چهارم: آبادکنندگان مساجد عده ای می‌باشند که زکات، یعنی حقوق مالی واجب[11] خویش را ادا می‌كنند، نه این‌که ساختن و تعمیر مسجد بهانه‌ای برای شانه خالی کردن از زیر بار وجوهات و دستمزد فقاهتی باشد. ازاین­رو از منظر قرآن، افرادی دستمزد مالی خود را پرداخت نمی­ کنند، نمی ­توانند فقطً با ساختن مسجدی هرچند مجلّل در ردیف آبادگران مساجد به حساب آیند.

شرط سوم و چهارم بیان‌کننده این هست که آبادگر مسجد، ایمانش به خدا و روز رستاخیز تنها در مرحله ادعا نباشد، بلكه با اجرا پاكش آن را تأیید كند هم پیوندش با خدا محكم باشد و نماز را به درستی اعمال دهد و هم پیوندش با خوی آفریدگار، و زكات را بپردازد.

شرط پنجم: نترسیدن از غیر خدا که فایده آن، شجاعت و قدرت در مقابل هر رده و قدرتی می باشد تا بتوان از اجرای برنامه­های غیر الهی در مسجد دوری کرد.

از سیاق كلام آیه شریفه به کار گیری میگردد اینكه انحصار مستفاد از كلمه: «إِنَّمَا» از قبیل قصر افراد می‌باشد[12]، ‌تو گویی شخص توّهم كرده كه هم مؤمنین حقّ دارند مساجد معبود را آباد كنند و هم مشركین. ازاین­رو در این آیه شریفه، حق مزبور را منحصربه‌فرد در مؤمنین كرده هست و لازمه‌ این حصر این هست كه خواسته به جمله: «يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ» انشاء حق و جواز باشد، كه آنرا به صورت خبر تعبیر كرده، نه اینكه خبر بوده باشد و این مضمون‌ لبریز اشکار می باشد؛ و در شرایطی‌که جواز تعمیر مساجد و داشتن حق آنرا مشروط كرده به داشتن ایمان، هم به خداوند و هم آپدیت جزا، و بر این پایه آنرا از كفار كه فاقد چنین ایمانی می باشند نفی كرده و خلاصه در‌حالتی که در‌این شرط اكتفا به ایمان به خدا تنهایی نكرده و ایمان آپ تو دیت جزا را هم علاوه كرده می باشد برای این بوده كه مشركین، آفریدگار را قبول داشتند و تفاوت‌شان با مؤمنین صرف لحاظ از شرك این بود كه آپ دیت جزا ایمان نداشتند.

براین اساس حق تعمیر مساجد و جواز آنرا منحصربه‌فرد كرد به كسانی كه آئین آسمانی را پذیرفته باشند، البته آیه شریفه بدین هم اكتفا نكرد، بلكه موضوع نماز خواندن و زكات دادن و نترسیدن جز از خدا را نیز علاوه كرد و فرمود: «وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ»، برای اینکه منزلت آیه، مقام بیان و معرفی كسانی هست كه برخلاف كفار از شغل‌شان منتفع می شوند و مشخص و معلوم است كسی كه تارك فروع آیین، آن هم نماز و زكات كه دو ركن از اركان دین‌اند بوده باشد، او نیز به آیات پروردگار كافر هست، و صرف ایمان به خدا و روز جزا فایده‌ای به حالش ندارد، ‌هر تعدادی در صورتی كه به زبان منكر آن ها نباشد در زمره مسلمان به حساب می آید، وقتی كافر می باشد كه به لهجه انكار كند؛ و در حالتی‌که از در بین فروع دین تنها از نماز و زكات اسم توفیق، برای این است كه نماز و زكات از آن اركانی هست كه به هیچ وجه و در هیچ حالی از وضع و اوضاع تركش جایز نیست.

از این اقتضای مقامی كه گفته شد، استفاده میشود كه مراد ازجمله: به گزاره: «وَلَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللّهَ»، خشیت دینی می‌باشد كه همان عبادت می‌باشد، نه خشیّت و خوف طبیعی و غریزی، زیرا این ‌گونه هراس را کلیه دارا هستند، مگر اولیاي مقربین، مانند انبیاء كه قرآن کریم درباره‌ آن ها فرموده: «الَّذينَ يُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَ لا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ کَفى‏ بِاللَّهِ حَسيباً؛ افرادی بودند که تبلیغ رسالت‌های الهی می کردند و (تنها) از او می ­ترسیدند، و از هیچ کس جز خدا بیم نداشتند و همین بس که خداوند حسابگر (و پاداش دهنده انجام آنها) هست!»[13]

در تعبیر این آیه شریفه «اِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ...»؛ طبق صریح برخی روایات، منظور از عمران و آبادی مسجد، صرفا ساختمان آن نیست؛ بلکه حضور در آنان و توجه به محافل و مجالس مذهبی که در آن ها تشکیل خواهد شد و سبب خیال معبود است نیز یک نوع عمران و بلکه اصلی­ترین نوع آن شمرده شده است.شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد بدین ترتیب، در نقطه مقابل، آنچه منجر خواهد شد که مردم از خیال خدا غافل شوند و از مساجد بازمانند، ظلمی بسیار والا می باشد.

شرایط یادشده از ویژگی­های بانیان و متولیان مسجد می باشد.[14]به این ترتیب، در خصوص مسجدسازی آغاز (خودسازی) و بعد (مسجدسازی) مورد توجه قرار گرفته هست؛ البته بیان این شروط برای بانیان و آبادکنندگان مساجد نوعی تأکید خاص بر اهمیت مسجد و شأن و عظمت والای آن هست؛ وگرنه هر مسلمانی گرچه از اوصاف و شروط یادشده منتفع نباشد، شرعاً می­ تواند در عمارت و بنای مسجد شرکت کند، با این تفاوت که از فضایل و پاداش ابادگران واقعی بهره مند نخواهد شد و شروط ذکر شده انحصارآور نیست؛ بلکه شرط کمال و قبولی می باشد، نه شرط صحت و مجوز. همچنین روشن است که منظور از «عمارت» تأسیس فقط نیست و عمارت شامل بنای مسجد، ترمیم و اصلاح آن نیز می ­شود.[15]

هویدا هست كه مقصود آيه شریفه ساخت‌و‌ساز مسجد است و ملاك تشخيص حقيقت انگيزه سازندگان مساجد را بيان مي‌كند،رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد ولى اين بدان شکل نيست كه عمارت باطنى مسجد مورد نظر نباشد. تعمير حقيقى مساجد وقتى می باشد كه ارزش مسجد احياء شود و نقش حقيقى آن به ظهور رسد. آن­گاه است كه در خانه آفریدگار، حیث خداى سبحان به اجراء درآمده و افرادى به آن گام مي‌نهند كه پروردگار آنها‌را دوست دارد و آن‌ها هم خداوند را دوست دارند.

پيامبر گرامى(ص) به ابوذر غفاری مي‌فرمايد: «اى ابوذر! كسى كه دعوت آفریدگار را جواب گويد و در تعمير مساجد خدا نيكو بكوشد، مشوق وی از جانب معبود پردیس برين می باشد.آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد ابوذر مي‌گويد: گفتم: چه گونه تعمير كند مساجد معبود رامسجد النبی کوهسنگی مشهد؟ پيامبر(ص) فرمود: صداها در آن بلند نشده و به امور و مطالب باطله پرداخته نشود و محل خريد و فروش نگردد، و مسائل بيهوده را ترك كن تا وقتى در مسجد هستي، پس در‌صورتی‌که اين كارها را جاری ساختن ندهى و به توصيه‌هايم فعالیت نكني، در روز قيامت كه حقيقت آشكار مي‌شود و هر كس جزاى عملش را مي‌بيند، جز خويشتن را نبايد ملامت كني.»[16] پيامبر اسلام(ص) مي‌فرمايد كه اين كارها با شأن و نقش مسجد سازگار نيست و جاری ساختن آن موجب عقاب اخروى مي‌خواهد شد.