مسجد، اسم مکان و در لغت به معنای جای سجده و عبادت میباشد[1] و در اصطلاح، به مکانی گفته میشود که رده عبادت و فروتنی میباشد. هر چندین کلمه مسجد در امر چهار دیواری خاصی به فعالیت می‌رود که برای عبادت ساخته شده است، البته در اسلام کلیه زمین، منزه و پاکیزه است و میتواند سجده‌گاه و مسجد مؤمن قرار گیرد.
نبی اکرم(ص) در حدیثی بعد از بیان فضیلت مسجد الحرام و مسجد الأقصی، به ابوذر فرمود: «حیثما ادرکتک الصلاة فصلِّ و الأرض لک مسجد؛[2] هر جا وقت نماز رسید، همان جا نماز بخوان که سرتاسر زمین برای تو مسجد میباشد».
کلمه مسجد، با صیغه‌های مختلف 29 بار در قرآن به شغل رفته و در بیشتر موارد، مراد مسجد الحرام می باشد که به عنوان نخستین مسجد روی زمین شناخته و برای عبادت مردم ایجاد شده است:
) إِنّ أَوّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُبارَکًا وَ هُدًى لِلْعالَمینَ(؛[3]
«نخستین خانه‌ای که برای مردم قرار داده شده است، خانه‌ای میباشد در مکه که مایه برکت و هدایت برای جهانیان میباشد».
مهم‌ترین نقش مسجد، مرکزیت بخشیدن به عبادت مسلمانها میباشد. مسجد محیطی، میباشد که آدم چرک الود نباید وارد آن شود و دور و اطراف و زمین آن باید از هر گونه پلیدی محفوظ باشد.
مسجد خلال مرکزیت برای عبادت، محلی برای نشانه دادن اتحاد و هماهنگی امّت و تمسّک جمعی به «حبل الله» برای رسیدن به اهداف الهی و انسانی، مرکزی برای حکومت و بعد از آن، مکانی برای تعلیم و تعلّم بود.
در‌این نوشته، سعی در این میباشد که خلال آشنایی بیشتر با مقام و آداب مسجد، وظایف فرد در ازای مسجد و نقش مفید آن را در زندگی تبیین کنیم و گامی برای رونق بیشتر مساجد برداریم. ان‌شاء الله
الف) رده مسجد
مسجد در فرهنگ و تمدن اهل بیت(ع) مهمان‌خانه معبود در زمین، رده نزولد خیرات و برکات آسمانی، خانه دانایی و عبادت، عشق و علاقه و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و عفو وبخشش، تجلی‌گاه پردیس در زمین و تفریح‌گاه موحّدان میباشد.[4]
نبی اکرم(ص)، در اولین قدم برای تشکیل حکومت اسلامی، مسجد النبی را در مدینه مبنا‌گذاری کرد که اولیه پایگاه علمی، سیاسی، اجتماعی و حکومتی اسلام به شمار آمد و به عنوان راءس فراگیری معارف اسلامی و انسان سازی و راءس حکومت و سیاست‌گذاری شناخته شد.
1. خانه پروردگار
خدا متعال میفرماید:
)وَ أَنّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَدًا([5]؛
«مساجد برای خداست. پس احدی را جز او نخوانید»؛ یعنی همگی چیز در مساجد برای خداست و مسجد می بایست جای تبلیغ قیمت‌های الهی باشد.
نبی معبود(ص) فرمود: «در تورات درج شده است که: خانه‌های من روی زمین، مساجد میباشند. آفرین به کسی که خود را در خانه‌اش پاکیزه کند و آنگاه برای دیدارم به خانه‌ام بیاید. با خبر باشید بر صاحبخانه هست که میهمان را گرامی داراست؛ آنها که در ظلمات‌های شب به مساجد می‌روند، بشارت باد بر آنها به نور درخشان در روز قیامت».[6]
امام راستگو(ع) فرمود: «بر شما باد به رفتن به مساجد؛ زیرا مساجد، خانه‌های خداوند در روی زمین میباشند. کسی که پاکیزه وارد آن ها خواهد شد، پروردگار اورا از گناهانش پاک می‌کند و او را در زمره زائران خودش می‌نویسد. پس در مساجد بسیار نماز و دعا بخوانید.[7]
در حدیث قدسی آمده میباشد: «مساجد خانه‌های من در زمین میباشند. مساجد برای اهل آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد آسمان نورافشانی می‌کنند؛ همانطو که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند».[8]
2. خانه پرهیزکاران
پیامبر پروردگار(ص) فرمود: «المَسجِد بَیتُ کُلِّ تَقیٍ؛[9]
«مسجد، خانه هر پرهیزکار میباشد».
در حدیث دیگر فرمود:
«مساجد، خانه پرهیزکاران هست و هر کس مسجد خانه‌اش باشد، پروردگار آسایش، ادب و عبور از صراط را برای او تضمین می‌کند».[10]
3. خانه مؤمن
از پیامبر اکرم(ص) نقل گردیده‌است که فرمود: «المَسجِدُ بَیتُ کُلِّ مُؤمِنٍ؛[11] مسجد، خانه هر مؤمن هست».
4. جایگاه پیامبران
فرستاده گرامی(ص) فرمود: «المَساجِدُ مَجالسُ الأنبیاءِ؛[12] مساجد، رده پیامبران می باشد».
5. برترین مکان
فرستاده معبود(ص) فرمود: «خَیرُ البِقاعِ المَسجِدُ وَ شَرُّ البِقاعِ الأسواقُ؛[13] بهترین مکان ها مسجد میباشد و بدترین آنان بازار هست».
6. دوست داستنی‌ترین مکان
امام علی(ع) فرمود: «کسی که بخواهد به مسجد وارد گردد، با ادب و وقار وارد خواهد شد؛ چون مساجد، خانه‌های معبود و دوستداشتنی‌ترین زمین‌ها نزد خداست و دوستداشتنی‌ترین فرد پیش پروردگار، کسی میباشد که اولیه از همه وارد مسجد و بعد از تمامی، از آن خارج شود».[14]
رسول اکرم(ص) فرمود: «نشستن در مسجد برای من خوب از نشستن در پردیس میباشد؛ زیرا در پردیس خشنودی خودم مهیا میشود و در مسجد خشنودی خداوند به دست می‌آید».[15]
و در بیان دیگری فرمود: «أَحبُّ البِلاد اِلَی اللهِ مَساجِدُها وَ أبغَضُ البِلادِ إِلَی اللهِ اَسواقُها؛[16] محبوب‌ترین جا پیش پروردگار مساجد، و مبغوض‌ترین زمین پیش معبود بازارها هستند».
7. ساختن مسجد
از آن جا که مساجد در اسلام مقام بسیار مهمی دارند، بر ساختن و رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد تعمیر مسجد تأکید زیادی گردیده‌است. رسول اکرم(ص) فرمود: «مَن بَنی مَسجِداً وَلَو مَفحَصَ قَطاةٍ بَنَی اللهُ لَهُ بَیتاً فی الجَنَّةِ؛[17] هر کس مسجد بسازد، در صورتی‌که چه به اندازه خوابگاه مرغ سنگ‌خواره‌ای باشد، پروردگار برای او در پردیس خانه‌ای می‌سازد».
ولی هنگامی ساختن مسجد با ارزش میباشد و این تمامی ثواب دارد که غرض از ساخت آن، اعلای واژه و کلمه توحید و تبلیغ فرهنگ و تمدن اسلام ناب و مکتب پیامبران و امامان معصوم(ع) باشد؛ البته چنانچه مقصود غیر الهی و شیطانی باشد، نه تنها ارزش و ثوابی ندارد، بلکه سازنده آن مؤاخذه گردد. از این رو، معبود از اولین بانی مسجد در اسلام که مسجد قبا را تشکیل داد، این چنین خیال می‌کند:
)لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التّقْوى مِنْ أَوّلِ یَوْمٍ أَحَقّ أَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُحِبّونَ أَنْ یَتَطَهّرُوا وَ اللّهُ یُحِبّ الْمُطّهِّرینَ(؛[18]
«مسجدی که از روز استارت مطابق تقوا بنا شده، سزاوارتر میباشد که در آن به نماز قیام کنی؛ چون درین مسجد افرادی میباشند که دوست دارند منزه و منزه شوند و خدا پاکیزگان را دوست دارد».
ولی معبود به عده ای که با مقاصد دیگر مسجد ساختند، نه فقط ثوابی نمی‌دهد، بلکه با آنان به شدّت عکس العمل می‌کند و آن‌ها‌را منافق به شمار می آورد:
)وَ الّذینَ اتّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرارًا وَ کُفْرًا وَ تَفْریقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصادًا لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنّ إِنْ أَرَدْنا إِلاّ الْحُسْنى وَ اللّهُ یَشْهَدُ إِنّهُمْ لَکاذِبُونَ( [19]؛
«منافقان کسانی‌اند که مسجدی ساختند به مراد ضرروزیان رساندن به فرستاده و مؤمنان و تقویت کفر و ایجاد کرد تفرقه دربین مؤمنان و کمین‌گاه برای عده ای که با خدا و پیامبرش نزاع کرده بودند، و آن ها قول خیال می‌کنند که نظری جز نه نداشته‌ایم امّا پروردگار سند می‌دهد که دروغ می گویند».
آنگاه خدا اضافه می‌کند:
) لا تَقُمْ فیهِ أبداً(؛
«هیچ وقت در آن مسجد نماز اقامه نکن یا هیچ وقت در آن مسجد نایست».
از این آیات بر می‌آید که «مسجدسازی» می بایست بر اساس تقوای الهی بنیان‌گذاری خواهد شد و هدف این باشد که پروردگار در آنجا عبادت و گران قدر داشته گردد و محل اجتماع عده ای باشد که علاقه دارا‌هستند به سوی آفریدگار حرکت کنند و خود را منزه و پاکیزه سازند و خودسازی کنند و اهداف الهی را در آنجا به اعمال درآورند. و مسجد می بایست مرکزی برای اجتماع و اتحاد مسلمانان باشد و نفع اسلام و مسلمین در آن آیتم اعتنا قرار گیرد، نه اینکه محلّ باند‌بازی و تفرقه و ضرروزیان رساندن به مسلمانها و موجب بدبینی به آفریدگار باشد و در آن شرک و الحاد و شرک تقویت گردد.
در آیه دیگر، قرآن صریحاً میفرماید:
)ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّهِ فرمانرواِآیینَ عَلى أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ وَ فِی النّارِ هُمْ خالِدُونَ([20]؛
«مشرکان را نرسد که مساجد آفریدگار را آباد کنند، با آنکه خود شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد شاهد بی دینی خویشتن‌اند؛ چه اینکه اعمال آن ها بی‌اجز و باطل می باشد و خود در دوزخ جاودان‌اند».
آنگاه می فرماید: )إِنّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ أَقامَ الصّلاةَ وَ آتَى الزّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاّ اللّهَ فَعَسى أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَآئینَ[21](؛
«مسجدهای پروردگار را صرفا کسی آباد می‌کند که به خداوند و روز جزا ایمان داراست، نماز به پا کند، زکات دهد و جز از خدا نترسد. باشد که آن ها از هدایت یافتگان باشند».
گروهی از مفسران معتقدند که خواسته، عمران ظاهری نیست بلکه این واژه و کلمه بر عمران معنوی نیز دلالت دارد که همان آباد نگاه‌داشتن مساجد و حضور در آن ها برای ادای نماز و کارهای سودمند می باشد؛ چنان که میبدی در تفسیرش گفته میباشد: «عمارت مسجد، آمدن و نشستن در آن می باشد و به قولی، بالا بردن بنای مسجد و نیکو کردن آن و به قولی عمارت مسجد، عبادت کردن، نماز تلاوت و طواف در آن میباشد».[22] آیت الله مکارم شیرازی نیز میفرماید: «آیه مضمون وسیعی دارد و همه امور را در بر می گیرد».[23] زمخشری نیز بعد از نقل هر دو لحاظ از رسول اکرم(ص) نقل می‌کند که معبود فرمود: «إِنَّ بُیوتی فی ألارضِ المَساجِدَ، وَ أنَّ زُوّاری فیها عُمّارُها؛[24] مساجد، خانه‌های من در زمین هستند و در میان آبادکنندگان مساجد، همانا ملاقات کنندگان من قرار دارا‌هستند».
8. آبادی معنوی مساجد
روزی نبی پروردگار(ص) خطاب به ابوذر فرمود: «در تعمیر و آبادانی مساجد بکوش که ثواب آن از حوزه پروردگار، بهشت میباشد».
ابوذر پرسید: مساجد را چه‌طور آباد کنیم؟
نبی(ص) فرمود: «در مساجد با صدای بلند حرف نگویید، صحبت باطل و کلام خطا نزنید و دادوستد و خرید و فروش نکنید. ای اباذر! تا در مسجد هستی، بکوش یاوه و بیهوده نگویی و در شرایطی‌که این یک سری فرمان را رعایت نکردی، روز قیامت جز خویشتن را شماتت و نکوهش مکن».[25]
امام صادق(ع) از نبی اکرم(ص) نقل می‌کند که فرمود: «چون آفریدگار گران قدر و بزرگ ببیند که اهل یک آبادی (شهر یا روستا) در نافرمانی او زیاده‌روی کرده‌اند، اما در میان آنها سه تن مسلمان (واقعی) میباشد، خطاب فرماید: «ای گناه‌کاران و افرادی که از امر‌های من سر برتافته‌اید! در‌صورتی‌که فی مابین شما مؤمنانی نبودند که با یکدیگر کریم و مهربان‌اند و با نمازگزاردنشان، زمین و مساجد من را آباد می‌گردانند، و در سحرگاهان استغفار می‌کنند، عذابم را بر شما فرود می‌آوردم».
مرحوم نوری در پایین حدیث مزبور می‌نویسد: «حدیث در‌این مضمون صراحت دارد که خواسته از عمران مساجد، دایر نگاه‌داشتن آنان به وسیله نماز، دعا، خیال و خاطر پروردگار، قرائت قرآن و جز اینهاست، نه تعمیر و ترمیم سقف و دیوار آن».[26]
یک نکته
گاهی بشر نمی‌تواند در مسجد حضور یابد و به دلایلی بایستی فریضه نماز را در خانه بجا آورد. از این رو، در اسلام پیشنهاد گردیده‌است که اتاقی را برای نماز و سر و نیاز اختصاص دهد؛ همانطور که امروزه نمازخانه‌هایی را در ادارات، هواپیماها و .... اختصاص داده‌اند. امام راستگو(ع) در نامه‌ای به شخصی به نام مسمع نوشت: «دوست دارم که یک کدام از اتاق‌های رده را مسجد قرار دهی».[27] آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: «علی(ع) در منزل خود اتاقی را که نه کوچک بود و نه بلندمرتبه، اختصاصی نمازش قرار داده بود».[28]
ولی روشن است که این فرمان نباید موجب شود که بشر حضور کمتری در مساجد پیدا کند. از این‌رو، بر حضور در مساجد عمومی، به خصوص مساجدی که ویژگی خاص دارا هستند، بسیار تأکید و ثواب‌های زیادی برای نماز تلاوت در در آنان بیان شده هست.
9. اثرها رفتن به مسجد
امام درست گو(ع) فرمود: «من مَشی إلی المَسجِدِ، لَم یَضَع رِجلَهُ عَلی رَطبٍ وَلا یابِسٍ إلاّ سَبّحَت لَهُ الارضُ إلی الأرضینَ السابِعةَ؛[29] هر کس به طرف مسجد قدم بردارد، پایش را بر تر و کم آبی نمی‌گذارد، جز آنکه زمین تا طبقه هفتمش برای او تسبیح میگوید».
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «بشارت باد بر اشخاصی که در ظلمات شب به طرف مساجد می روند به نوری که در روز قیامت برای آنها پیدا می شود».[30]
در بیان دیگری فرمود: «هر که برای شرکت در نماز جماعت به مسجدی رود، برای هر قدمی که بر می دارد، هفتاد هزار حسنه برایش نوشته شود و به همان اندازه درجاتش بالا رود و در شرایطی که در آن فعلا بمیرد، آفریدگار هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش به دیدار او پروسه و انیس تنهایی او باشند و تا وقتیکه برانگیخته شود، برایش آمرزش بخواهند».[31]
10. حضور در مسجد
پیامبر اکرم(ص) به ابوذر فرمود: «ای اباذر! مادامی که تو در مسجد هستی، خداوند در مقابل هر نفسی که می‌کشی، یک مرتبه در فردوس به تو عطا می‌کند و فرشتگان بر تو درود می‌فرستند و برای تو برای هر نفس در مسجد، ده حسنه می‌نویسند و ده گناه از تو پاک می‌کنند».[32]
و در حدیث دیگری فرمود: در مسجد به انتظار نماز نشستن، عبادت هست، مگر آنکه حدثی از او سر زند ». عرض شد: ای رسول آفریدگار! حدث چیست؟ فرمود: «غیبت کردن».[33]
11. ثواب نماز در مسجد
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «نماز در مسجد من (مسجد النبی(ص)) پیش خدا، معادل ده هزار نماز در مساجد دیگر میباشد، مگر در مسجد الحرام که نماز در آن، متساوی صد هزار رکعت میباشد».[34]
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «ثواب نماز در بیت‌المقدس، مساوی هزار رکعت نماز میباشد و نماز در مسجد اعظم (جامع)، برابر صد نماز است و نماز در مسجد محله و خاندان ،ثواب 25 رکعت نماز را داراست و در مسجد بازار، دوازده برابر نماز میباشد و نماز در خانه، به اندازه یک نماز ثواب دارد».[35]
حضرت امام خمینی(ره) می فرماید:
«در شرع مقدس اسلام بسیار توصیه گردیده است که نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از کلیه مسجدها، مسجد الحرام میباشد و بعد مسجد پیامبر اسلام(ص)، سپس مسجد کوفه، بعد از آن مسجد بیت المقدس، سپس مسجد جامع هر شهر و آنگاه مسجد محله و پس از مسجد محله، مسجد بازار میباشد».
و آن گاه میفرماید: «زیاد رفتن به مسجد و رفتن به مسجدی که نمازگزار ندارد، مستحب میباشد و اهل یک محل مسجد در‌صورتی‌که عذری نداشته باشد، مکروه میباشد در غیر مسجد نماز بخواند».[36]
12. بی‌توجهی به مسجد
در حدیثی از رسول اکرم(ص) آمده میباشد که فرمود: «لا صَلاةَ لِجارِ المَسجِد إلاّ فی المَسجدِ؛[37] نمازی برای اهالی مسجد نیست، مگر در مسجد».
در حدیث دیگر فرمود: «هر که در مسجد ندای نماز را بشنود و سوای علت از آن خارج گردد، منافق هست، مگر اینکه قصد رجوع داشته باشد».[38]
امام امت(ره) فرموده می باشد: «مستحب می باشد انسان با هر کس در مسجد حاضر نمی‌شود، خوراک نخورد و در کارها با او مشورت کردن نکند و هم محلی او نشود و از او زن نگیرد و به او زن ندهد».[39]
و از امام صادق(ع) بیان شده که فرمود: «مساجد از همسایگانش که آن را زیارت نکردند، نزد خدا شکایت کردند. خداوند به آنها وحی کرد: به عزت و جلالم پیمان که نمازشان را نپذیرم و عدالت آنان را در میان مردم آشکار نسازم و رحمت من به آن ها نرسد و در بهشتم در جوار خویش قرارشان ندهم».[40]
ب) آداب مسجد
1. آداب ورود به مسجد
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «کسی که بخواهد وارد مسجد گردد، مودب و ادب وارد خواهد شد؛ زیرا مساجد، خانه‌های خدا و دوستداشتنی‌ترین محل‌ها پیش آفریدگار هستند».[41]
از اهل بیت(ع) بیان شده که فرموده‌اند: «خوب آن می باشد که هنگام ورود به مسجد، شروع با پای راست وارد شوی و هنگام خروج، با پای چپ خارج شوی».[42]
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «لا تَدخُلِ المَسجِدَ إلاّ بِالطَّهارَة وَ مَن دَخلَ مَسجِداً بِغَیرِ الطَّهارَِةِ فَالمَسجِدُ خَصمُهُ؛[43] وارد مسجد نشو، مگر با طهارت، و هر کس فارغ از آن وارد خواهد شد، مسجد دشمن او خواهد بود».
فاطمه زهرا(س) فرمود:
«فرستاده زمانی که داخل مسجد میشد، چنین می‌فرمود: «بِسم اللهِ، اللَّهُم صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَاغفِر ذُنُوبی وَ افتَح أبوابَ رَحمَتِک؛ به نام آفریدگار، خدایا! بر محمد و آلش درود بفرست، و گناهانم را ببخش و درهای عفو و بخشش خود را برایم باز کن».[44]
2. آداب حضور در مسجد
امام درست گو(ع) فرمود: «هر گاه داخل مسجد شدی، ثنا و سپاس پروردگار بگو و بر فرستاده صلوات بفرست».[45] نبی اکرم(ص) فرمود: «مساجد را گذرگاه قرار ندهید، مگر اینکه دو رکعت در آن نماز بخوانید».[46] امیرمؤمنان(ع) فرمود: «سنت این میباشد که زمانی در مسجد می‌نشینی، رو به قبله باشی».[47] نبی آفریدگار(ص) فرمود: «ای اباذر! هر نشستی در مسجد بیهوده می باشد، مگر نماز قرائت یا ذکر بیان کردن، پی‌علم بودن و سؤال علمی کردن».[48]
در بیان دیگری از آن حضرت آمده میباشد: «اِنَّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآنِ؛[49] همانا مساجد برای قرآن بنا گذارده شده‌اند».
طبق این بیان، مساجد مکانی برای شناخت، شناساندن و فراگیری قرآن و حقایق آن و اجرای برنامه‌ها و دستورهای آن باید باشد؛ چنان که در بعدازظهر رسول اکرم(ص) و امامان(ع) چنین بود.
بنابراین بایستی مساجد را عملاً تکریم و احترام آنان را محافظت کنیم و در توان توان از آنان فایده برگیریم و از آنچه در شأن مساجد و خانه‌های خدا نیست، بپرهیزیم.
در حدیثی از امام راست گو(ع) آمده است: «إنّما اُمِرْنا بِتَگران قدرِ المَساجدِ لأنّها بُیوُتُ اللهِ فِی الأرض؛[50] ما مأمور به بزرگداشت مساجد شده‌ایم؛ زیرا مساجد، خانه‌های خداوند در روی زمین به شمار می‌آیند».
در جای دیگر فرمود: هر کس مسجد را گرامی و از افکندن آب دهان و بینی در آن دوری کند، در روز قیامت در حالی به لقای الهی نائل گردد که ذوق زده میباشد و نامه اعمالش به دست راستش داده میگردد».[51]
3. کارهای ناروا در مسجد
امام درست گو(ع) فرمود: «جَنِّبُوا مَساجِدَکُم الشِّراءَ وَالبَیْعَ»؛[52] مساجد خود را از خریدوفروش دور نگهدارید».
رسول اکرم(ص) فرمود: «ورود به مسجد برای افراد جُنب و حایض، جایز نیست».[53]
در بیان دیگری فرمود: «صحبت ناروا در مسجد، حسنات را می‌خورد؛ آن گونه که ستوران علف‌ها را می خورند».[54]
و فرمود: «مَن نامَ فِی المَسجدِ بِغَیرِ عُذرٍ إبتَلاهُ اللهُ بَلاءً لازَوالَ لَهُ؛[55] هر که سوای عذر در مسجد بخوابد، پروردگار اورا به بلایی گرفتار می‌کند که از در میان رفتنی نیست».
آرزو‌می‌باشد با منفعت‌گیری هر چه بیشتر از دستورهای باارزش مکتب اهل بیت(ع)، روز به روز شاهد پررونق‌تر شدن مساجد باشیم. ان‌شاء الله
مسجد، اسم مکان و در لغت به معنای جای سجده و عبادت میباشد[1] و در اصطلاح، به مکانی گفته میشود که رده عبادت و فروتنی میباشد. هر چندین کلمه مسجد در امر چهار دیواری خاصی به فعالیت می‌رود که برای عبادت ساخته شده است، البته در اسلام کلیه زمین، منزه و پاکیزه است و میتواند سجده‌گاه و مسجد مؤمن قرار گیرد.
نبی اکرم(ص) در حدیثی بعد از بیان فضیلت مسجد الحرام و مسجد الأقصی، به ابوذر فرمود: «حیثما ادرکتک الصلاة فصلِّ و الأرض لک مسجد؛[2] هر جا وقت نماز رسید، همان جا نماز بخوان که سرتاسر زمین برای تو مسجد میباشد».
کلمه مسجد، با صیغه‌های مختلف 29 بار در قرآن به شغل رفته و در بیشتر موارد، مراد مسجد الحرام می باشد که به عنوان نخستین مسجد روی زمین شناخته و برای عبادت مردم ایجاد شده است:
) إِنّ أَوّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُبارَکًا وَ هُدًى لِلْعالَمینَ(؛[3]
«نخستین خانه‌ای که برای مردم قرار داده شده است، خانه‌ای میباشد در مکه که مایه برکت و هدایت برای جهانیان میباشد».
مهم‌ترین نقش مسجد، مرکزیت بخشیدن به عبادت مسلمانها میباشد. مسجد محیطی، میباشد که آدم چرک الود نباید وارد آن شود و دور و اطراف و زمین آن باید از هر گونه پلیدی محفوظ باشد.
مسجد خلال مرکزیت برای عبادت، محلی برای نشانه دادن اتحاد و هماهنگی امّت و تمسّک جمعی به «حبل الله» برای رسیدن به اهداف الهی و انسانی، مرکزی برای حکومت و بعد از آن، مکانی برای تعلیم و تعلّم بود.
در‌این نوشته، سعی در این میباشد که خلال آشنایی بیشتر با مقام و آداب مسجد، وظایف فرد در ازای مسجد و نقش مفید آن را در زندگی تبیین کنیم و گامی برای رونق بیشتر مساجد برداریم. ان‌شاء الله
الف) رده مسجد
مسجد در فرهنگ و تمدن اهل بیت(ع) مهمان‌خانه معبود در زمین، رده نزولد خیرات و برکات آسمانی، خانه دانایی و عبادت، عشق و علاقه و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و عفو وبخشش، تجلی‌گاه پردیس در زمین و تفریح‌گاه موحّدان میباشد.[4]
نبی اکرم(ص)، در اولین قدم برای تشکیل حکومت اسلامی، مسجد النبی را در مدینه مبنا‌گذاری کرد که اولیه پایگاه علمی، سیاسی، اجتماعی و حکومتی اسلام به شمار آمد و به عنوان راءس فراگیری معارف اسلامی و انسان سازی و راءس حکومت و سیاست‌گذاری شناخته شد.
1. خانه پروردگار
خدا متعال میفرماید:
)وَ أَنّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَدًا([5]؛
«مساجد برای خداست. پس احدی را جز او نخوانید»؛ یعنی همگی چیز در مساجد برای خداست و مسجد می بایست جای تبلیغ قیمت‌های الهی باشد.
نبی معبود(ص) فرمود: «در تورات درج شده است که: خانه‌های من روی زمین، مساجد میباشند. آفرین به کسی که خود را در خانه‌اش پاکیزه کند و آنگاه برای دیدارم به خانه‌ام بیاید. با خبر باشید بر صاحبخانه هست که میهمان را گرامی داراست؛ آنها که در ظلمات‌های شب به مساجد می‌روند، بشارت باد بر آنها به نور درخشان در روز قیامت».[6]
امام راستگو(ع) فرمود: «بر شما باد به رفتن به مساجد؛ زیرا مساجد، خانه‌های خداوند در روی زمین میباشند. کسی که پاکیزه وارد آن ها خواهد شد، پروردگار اورا از گناهانش پاک می‌کند و او را در زمره زائران خودش می‌نویسد. پس در مساجد بسیار نماز و دعا بخوانید.[7]
در حدیث قدسی آمده میباشد: «مساجد خانه‌های من در زمین میباشند. مساجد برای اهل آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد آسمان نورافشانی می‌کنند؛ همانطو که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند».[8]
2. خانه پرهیزکاران
پیامبر پروردگار(ص) فرمود: «المَسجِد بَیتُ کُلِّ تَقیٍ؛[9]
«مسجد، خانه هر پرهیزکار میباشد».
در حدیث دیگر فرمود:
«مساجد، خانه پرهیزکاران هست و هر کس مسجد خانه‌اش باشد، پروردگار آسایش، ادب و عبور از صراط را برای او تضمین می‌کند».[10]
3. خانه مؤمن
از پیامبر اکرم(ص) نقل گردیده‌است که فرمود: «المَسجِدُ بَیتُ کُلِّ مُؤمِنٍ؛[11] مسجد، خانه هر مؤمن هست».
4. جایگاه پیامبران
فرستاده گرامی(ص) فرمود: «المَساجِدُ مَجالسُ الأنبیاءِ؛[12] مساجد، رده پیامبران می باشد».
5. برترین مکان
فرستاده معبود(ص) فرمود: «خَیرُ البِقاعِ المَسجِدُ وَ شَرُّ البِقاعِ الأسواقُ؛[13] بهترین مکان ها مسجد میباشد و بدترین آنان بازار هست».
6. دوست داستنی‌ترین مکان
امام علی(ع) فرمود: «کسی که بخواهد به مسجد وارد گردد، با ادب و وقار وارد خواهد شد؛ چون مساجد، خانه‌های معبود و دوستداشتنی‌ترین زمین‌ها نزد خداست و دوستداشتنی‌ترین فرد پیش پروردگار، کسی میباشد که اولیه از همه وارد مسجد و بعد از تمامی، از آن خارج شود».[14]
رسول اکرم(ص) فرمود: «نشستن در مسجد برای من خوب از نشستن در پردیس میباشد؛ زیرا در پردیس خشنودی خودم مهیا میشود و در مسجد خشنودی خداوند به دست می‌آید».[15]
و در بیان دیگری فرمود: «أَحبُّ البِلاد اِلَی اللهِ مَساجِدُها وَ أبغَضُ البِلادِ إِلَی اللهِ اَسواقُها؛[16] محبوب‌ترین جا پیش پروردگار مساجد، و مبغوض‌ترین زمین پیش معبود بازارها هستند».
7. ساختن مسجد
از آن جا که مساجد در اسلام مقام بسیار مهمی دارند، بر ساختن و رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد تعمیر مسجد تأکید زیادی گردیده‌است. رسول اکرم(ص) فرمود: «مَن بَنی مَسجِداً وَلَو مَفحَصَ قَطاةٍ بَنَی اللهُ لَهُ بَیتاً فی الجَنَّةِ؛[17] هر کس مسجد بسازد، در صورتی‌که چه به اندازه خوابگاه مرغ سنگ‌خواره‌ای باشد، پروردگار برای او در پردیس خانه‌ای می‌سازد».
ولی هنگامی ساختن مسجد با ارزش میباشد و این تمامی ثواب دارد که غرض از ساخت آن، اعلای واژه و کلمه توحید و تبلیغ فرهنگ و تمدن اسلام ناب و مکتب پیامبران و امامان معصوم(ع) باشد؛ البته چنانچه مقصود غیر الهی و شیطانی باشد، نه تنها ارزش و ثوابی ندارد، بلکه سازنده آن مؤاخذه گردد. از این رو، معبود از اولین بانی مسجد در اسلام که مسجد قبا را تشکیل داد، این چنین خیال می‌کند:
)لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التّقْوى مِنْ أَوّلِ یَوْمٍ أَحَقّ أَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُحِبّونَ أَنْ یَتَطَهّرُوا وَ اللّهُ یُحِبّ الْمُطّهِّرینَ(؛[18]
«مسجدی که از روز استارت مطابق تقوا بنا شده، سزاوارتر میباشد که در آن به نماز قیام کنی؛ چون درین مسجد افرادی میباشند که دوست دارند منزه و منزه شوند و خدا پاکیزگان را دوست دارد».
ولی معبود به عده ای که با مقاصد دیگر مسجد ساختند، نه فقط ثوابی نمی‌دهد، بلکه با آنان به شدّت عکس العمل می‌کند و آن‌ها‌را منافق به شمار می آورد:
)وَ الّذینَ اتّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرارًا وَ کُفْرًا وَ تَفْریقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصادًا لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنّ إِنْ أَرَدْنا إِلاّ الْحُسْنى وَ اللّهُ یَشْهَدُ إِنّهُمْ لَکاذِبُونَ( [19]؛
«منافقان کسانی‌اند که مسجدی ساختند به مراد ضرروزیان رساندن به فرستاده و مؤمنان و تقویت کفر و ایجاد کرد تفرقه دربین مؤمنان و کمین‌گاه برای عده ای که با خدا و پیامبرش نزاع کرده بودند، و آن ها قول خیال می‌کنند که نظری جز نه نداشته‌ایم امّا پروردگار سند می‌دهد که دروغ می گویند».
آنگاه خدا اضافه می‌کند:
) لا تَقُمْ فیهِ أبداً(؛
«هیچ وقت در آن مسجد نماز اقامه نکن یا هیچ وقت در آن مسجد نایست».
از این آیات بر می‌آید که «مسجدسازی» می بایست بر اساس تقوای الهی بنیان‌گذاری خواهد شد و هدف این باشد که پروردگار در آنجا عبادت و گران قدر داشته گردد و محل اجتماع عده ای باشد که علاقه دارا‌هستند به سوی آفریدگار حرکت کنند و خود را منزه و پاکیزه سازند و خودسازی کنند و اهداف الهی را در آنجا به اعمال درآورند. و مسجد می بایست مرکزی برای اجتماع و اتحاد مسلمانان باشد و نفع اسلام و مسلمین در آن آیتم اعتنا قرار گیرد، نه اینکه محلّ باند‌بازی و تفرقه و ضرروزیان رساندن به مسلمانها و موجب بدبینی به آفریدگار باشد و در آن شرک و الحاد و شرک تقویت گردد.
در آیه دیگر، قرآن صریحاً میفرماید:
)ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّهِ فرمانرواِآیینَ عَلى أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ وَ فِی النّارِ هُمْ خالِدُونَ([20]؛
«مشرکان را نرسد که مساجد آفریدگار را آباد کنند، با آنکه خود شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد شاهد بی دینی خویشتن‌اند؛ چه اینکه اعمال آن ها بی‌اجز و باطل می باشد و خود در دوزخ جاودان‌اند».
آنگاه می فرماید: )إِنّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ أَقامَ الصّلاةَ وَ آتَى الزّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاّ اللّهَ فَعَسى أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَآئینَ[21](؛
«مسجدهای پروردگار را صرفا کسی آباد می‌کند که به خداوند و روز جزا ایمان داراست، نماز به پا کند، زکات دهد و جز از خدا نترسد. باشد که آن ها از هدایت یافتگان باشند».
گروهی از مفسران معتقدند که خواسته، عمران ظاهری نیست بلکه این واژه و کلمه بر عمران معنوی نیز دلالت دارد که همان آباد نگاه‌داشتن مساجد و حضور در آن ها برای ادای نماز و کارهای سودمند می باشد؛ چنان که میبدی در تفسیرش گفته میباشد: «عمارت مسجد، آمدن و نشستن در آن می باشد و به قولی، بالا بردن بنای مسجد و نیکو کردن آن و به قولی عمارت مسجد، عبادت کردن، نماز تلاوت و طواف در آن میباشد».[22] آیت الله مکارم شیرازی نیز میفرماید: «آیه مضمون وسیعی دارد و همه امور را در بر می گیرد».[23] زمخشری نیز بعد از نقل هر دو لحاظ از رسول اکرم(ص) نقل می‌کند که معبود فرمود: «إِنَّ بُیوتی فی ألارضِ المَساجِدَ، وَ أنَّ زُوّاری فیها عُمّارُها؛[24] مساجد، خانه‌های من در زمین هستند و در میان آبادکنندگان مساجد، همانا ملاقات کنندگان من قرار دارا‌هستند».
8. آبادی معنوی مساجد
روزی نبی پروردگار(ص) خطاب به ابوذر فرمود: «در تعمیر و آبادانی مساجد بکوش که ثواب آن از حوزه پروردگار، بهشت میباشد».
ابوذر پرسید: مساجد را چه‌طور آباد کنیم؟
نبی(ص) فرمود: «در مساجد با صدای بلند حرف نگویید، صحبت باطل و کلام خطا نزنید و دادوستد و خرید و فروش نکنید. ای اباذر! تا در مسجد هستی، بکوش یاوه و بیهوده نگویی و در شرایطی‌که این یک سری فرمان را رعایت نکردی، روز قیامت جز خویشتن را شماتت و نکوهش مکن».[25]
امام صادق(ع) از نبی اکرم(ص) نقل می‌کند که فرمود: «چون آفریدگار گران قدر و بزرگ ببیند که اهل یک آبادی (شهر یا روستا) در نافرمانی او زیاده‌روی کرده‌اند، اما در میان آنها سه تن مسلمان (واقعی) میباشد، خطاب فرماید: «ای گناه‌کاران و افرادی که از امر‌های من سر برتافته‌اید! در‌صورتی‌که فی مابین شما مؤمنانی نبودند که با یکدیگر کریم و مهربان‌اند و با نمازگزاردنشان، زمین و مساجد من را آباد می‌گردانند، و در سحرگاهان استغفار می‌کنند، عذابم را بر شما فرود می‌آوردم».
مرحوم نوری در پایین حدیث مزبور می‌نویسد: «حدیث در‌این مضمون صراحت دارد که خواسته از عمران مساجد، دایر نگاه‌داشتن آنان به وسیله نماز، دعا، خیال و خاطر پروردگار، قرائت قرآن و جز اینهاست، نه تعمیر و ترمیم سقف و دیوار آن».[26]
یک نکته
گاهی بشر نمی‌تواند در مسجد حضور یابد و به دلایلی بایستی فریضه نماز را در خانه بجا آورد. از این رو، در اسلام پیشنهاد گردیده‌است که اتاقی را برای نماز و سر و نیاز اختصاص دهد؛ همانطور که امروزه نمازخانه‌هایی را در ادارات، هواپیماها و .... اختصاص داده‌اند. امام راستگو(ع) در نامه‌ای به شخصی به نام مسمع نوشت: «دوست دارم که یک کدام از اتاق‌های رده را مسجد قرار دهی».[27] آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: «علی(ع) در منزل خود اتاقی را که نه کوچک بود و نه بلندمرتبه، اختصاصی نمازش قرار داده بود».[28]
ولی روشن است که این فرمان نباید موجب شود که بشر حضور کمتری در مساجد پیدا کند. از این‌رو، بر حضور در مساجد عمومی، به خصوص مساجدی که ویژگی خاص دارا هستند، بسیار تأکید و ثواب‌های زیادی برای نماز تلاوت در در آنان بیان شده هست.
9. اثرها رفتن به مسجد
امام درست گو(ع) فرمود: «من مَشی إلی المَسجِدِ، لَم یَضَع رِجلَهُ عَلی رَطبٍ وَلا یابِسٍ إلاّ سَبّحَت لَهُ الارضُ إلی الأرضینَ السابِعةَ؛[29] هر کس به طرف مسجد قدم بردارد، پایش را بر تر و کم آبی نمی‌گذارد، جز آنکه زمین تا طبقه هفتمش برای او تسبیح میگوید».
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «بشارت باد بر اشخاصی که در ظلمات شب به طرف مساجد می روند به نوری که در روز قیامت برای آنها پیدا می شود».[30]
در بیان دیگری فرمود: «هر که برای شرکت در نماز جماعت به مسجدی رود، برای هر قدمی که بر می دارد، هفتاد هزار حسنه برایش نوشته شود و به همان اندازه درجاتش بالا رود و در شرایطی که در آن فعلا بمیرد، آفریدگار هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش به دیدار او پروسه و انیس تنهایی او باشند و تا وقتیکه برانگیخته شود، برایش آمرزش بخواهند».[31]
10. حضور در مسجد
پیامبر اکرم(ص) به ابوذر فرمود: «ای اباذر! مادامی که تو در مسجد هستی، خداوند در مقابل هر نفسی که می‌کشی، یک مرتبه در فردوس به تو عطا می‌کند و فرشتگان بر تو درود می‌فرستند و برای تو برای هر نفس در مسجد، ده حسنه می‌نویسند و ده گناه از تو پاک می‌کنند».[32]
و در حدیث دیگری فرمود: در مسجد به انتظار نماز نشستن، عبادت هست، مگر آنکه حدثی از او سر زند ». عرض شد: ای رسول آفریدگار! حدث چیست؟ فرمود: «غیبت کردن».[33]
11. ثواب نماز در مسجد
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «نماز در مسجد من (مسجد النبی(ص)) پیش خدا، معادل ده هزار نماز در مساجد دیگر میباشد، مگر در مسجد الحرام که نماز در آن، متساوی صد هزار رکعت میباشد».[34]
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «ثواب نماز در بیت‌المقدس، مساوی هزار رکعت نماز میباشد و نماز در مسجد اعظم (جامع)، برابر صد نماز است و نماز در مسجد محله و خاندان ،ثواب 25 رکعت نماز را داراست و در مسجد بازار، دوازده برابر نماز میباشد و نماز در خانه، به اندازه یک نماز ثواب دارد».[35]
حضرت امام خمینی(ره) می فرماید:
«در شرع مقدس اسلام بسیار توصیه گردیده است که نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از کلیه مسجدها، مسجد الحرام میباشد و بعد مسجد پیامبر اسلام(ص)، سپس مسجد کوفه، بعد از آن مسجد بیت المقدس، سپس مسجد جامع هر شهر و آنگاه مسجد محله و پس از مسجد محله، مسجد بازار میباشد».
و آن گاه میفرماید: «زیاد رفتن به مسجد و رفتن به مسجدی که نمازگزار ندارد، مستحب میباشد و اهل یک محل مسجد در‌صورتی‌که عذری نداشته باشد، مکروه میباشد در غیر مسجد نماز بخواند».[36]
12. بی‌توجهی به مسجد
در حدیثی از رسول اکرم(ص) آمده میباشد که فرمود: «لا صَلاةَ لِجارِ المَسجِد إلاّ فی المَسجدِ؛[37] نمازی برای اهالی مسجد نیست، مگر در مسجد».
در حدیث دیگر فرمود: «هر که در مسجد ندای نماز را بشنود و سوای علت از آن خارج گردد، منافق هست، مگر اینکه قصد رجوع داشته باشد».[38]
امام امت(ره) فرموده می باشد: «مستحب می باشد انسان با هر کس در مسجد حاضر نمی‌شود، خوراک نخورد و در کارها با او مشورت کردن نکند و هم محلی او نشود و از او زن نگیرد و به او زن ندهد».[39]
و از امام صادق(ع) بیان شده که فرمود: «مساجد از همسایگانش که آن را زیارت نکردند، نزد خدا شکایت کردند. خداوند به آنها وحی کرد: به عزت و جلالم پیمان که نمازشان را نپذیرم و عدالت آنان را در میان مردم آشکار نسازم و رحمت من به آن ها نرسد و در بهشتم در جوار خویش قرارشان ندهم».[40]
ب) آداب مسجد
1. آداب ورود به مسجد
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «کسی که بخواهد وارد مسجد گردد، مودب و ادب وارد خواهد شد؛ زیرا مساجد، خانه‌های خدا و دوستداشتنی‌ترین محل‌ها پیش آفریدگار هستند».[41]
از اهل بیت(ع) بیان شده که فرموده‌اند: «خوب آن می باشد که هنگام ورود به مسجد، شروع با پای راست وارد شوی و هنگام خروج، با پای چپ خارج شوی».[42]
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «لا تَدخُلِ المَسجِدَ إلاّ بِالطَّهارَة وَ مَن دَخلَ مَسجِداً بِغَیرِ الطَّهارَِةِ فَالمَسجِدُ خَصمُهُ؛[43] وارد مسجد نشو، مگر با طهارت، و هر کس فارغ از آن وارد خواهد شد، مسجد دشمن او خواهد بود».
فاطمه زهرا(س) فرمود:
«فرستاده زمانی که داخل مسجد میشد، چنین می‌فرمود: «بِسم اللهِ، اللَّهُم صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَاغفِر ذُنُوبی وَ افتَح أبوابَ رَحمَتِک؛ به نام آفریدگار، خدایا! بر محمد و آلش درود بفرست، و گناهانم را ببخش و درهای عفو و بخشش خود را برایم باز کن».[44]
2. آداب حضور در مسجد
امام درست گو(ع) فرمود: «هر گاه داخل مسجد شدی، ثنا و سپاس پروردگار بگو و بر فرستاده صلوات بفرست».[45] نبی اکرم(ص) فرمود: «مساجد را گذرگاه قرار ندهید، مگر اینکه دو رکعت در آن نماز بخوانید».[46] امیرمؤمنان(ع) فرمود: «سنت این میباشد که زمانی در مسجد می‌نشینی، رو به قبله باشی».[47] نبی آفریدگار(ص) فرمود: «ای اباذر! هر نشستی در مسجد بیهوده می باشد، مگر نماز قرائت یا ذکر بیان کردن، پی‌علم بودن و سؤال علمی کردن».[48]
در بیان دیگری از آن حضرت آمده میباشد: «اِنَّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآنِ؛[49] همانا مساجد برای قرآن بنا گذارده شده‌اند».
طبق این بیان، مساجد مکانی برای شناخت، شناساندن و فراگیری قرآن و حقایق آن و اجرای برنامه‌ها و دستورهای آن باید باشد؛ چنان که در بعدازظهر رسول اکرم(ص) و امامان(ع) چنین بود.
بنابراین بایستی مساجد را عملاً تکریم و احترام آنان را محافظت کنیم و در توان توان از آنان فایده برگیریم و از آنچه در شأن مساجد و خانه‌های خدا نیست، بپرهیزیم.
در حدیثی از امام راست گو(ع) آمده است: «إنّما اُمِرْنا بِتَگران قدرِ المَساجدِ لأنّها بُیوُتُ اللهِ فِی الأرض؛[50] ما مأمور به بزرگداشت مساجد شده‌ایم؛ زیرا مساجد، خانه‌های خداوند در روی زمین به شمار می‌آیند».
در جای دیگر فرمود: هر کس مسجد را گرامی و از افکندن آب دهان و بینی در آن دوری کند، در روز قیامت در حالی به لقای الهی نائل گردد که ذوق زده میباشد و نامه اعمالش به دست راستش داده میگردد».[51]
3. کارهای ناروا در مسجد
امام درست گو(ع) فرمود: «جَنِّبُوا مَساجِدَکُم الشِّراءَ وَالبَیْعَ»؛[52] مساجد خود را از خریدوفروش دور نگهدارید».
رسول اکرم(ص) فرمود: «ورود به مسجد برای افراد جُنب و حایض، جایز نیست».[53]
در بیان دیگری فرمود: «صحبت ناروا در مسجد، حسنات را می‌خورد؛ آن گونه که ستوران علف‌ها را می خورند».[54]
و فرمود: «مَن نامَ فِی المَسجدِ بِغَیرِ عُذرٍ إبتَلاهُ اللهُ بَلاءً لازَوالَ لَهُ؛[55] هر که سوای عذر در مسجد بخوابد، پروردگار اورا به بلایی گرفتار می‌کند که از در میان رفتنی نیست».
آرزو‌می‌باشد با منفعت‌گیری هر چه بیشتر از دستورهای باارزش مکتب اهل بیت(ع)، روز به روز شاهد پررونق‌تر شدن مساجد باشیم. ان‌شاء الله
آرایه ها و تزیینات در معماری مسجد